"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

ten behoeve van het onderwijs opgesteld. Het parlement hechtte er, al dan
niet na bijstellingen, zijn goedkeuring aan. De uitvoering van de voorschriften
werd opgedragen aan gemeentebesturen en particuliere besturen. Zij hadden
een afgeleid gezag, waarbinnen evenwel mogelijkheden geboden werden voor
plaatselijke invloed op de ontwikkelingen van het onderwijs. De provincies ver-
vulden een intermediaire functie. Ze stonden als administratieve onderwijsbe-
middelaars tussen de landelijke overheid en de gemeentebesturen met toezien-
de en controlerende opdrachten.
Onder pedagogische zorg diende verstaan te worden de uitvoering van
de opvoedkundige en onderwijskundige functies van het onderwijs. Het
schoolsysteem wilde leerlingen vormen tot individuen die deelnamen aan de
samenleving. Onderwijs droeg daartoe kennis over en trachtte vaardigheden
tot ontwikkeling te brengen. Uit het beschikbare cultuurgoed werden die
onderdelen geselecteerd die basisvoorwaarden geacht werden voor een
humaan bestaan (Perquin 1961, 151 e.v.), zoals lezen en schrijven. Ook
geografische en historische kennis waren in dit verband van betekenis. Daarbij
waren ook noties van waarden en normen van belang. Ze vormden naast de
onderwijskundig-didactische doelstellingen van cognitieve vorming de
opvoedkundig-normatieve richtlijn. Deze pedagogische zorg voor het onder-
wijs werd gedurende de eerste helft van de negentiende eeuw nader uitge-
werkt op primair niveau in bewaarscholen en lagere scholen, op secundair
niveau in scholen voor voortgezet lager onderwijs en op tertiair niveau in
instituten voor voorbereidend hoger en hoger onderwijs. Daarmee werden
tevens de onderscheiden opdrachten van de deelcommissies van het
schooltoezicht gehandhaafd. EIke onderwijslaag had vanaf het begin van de
negentiende eeuw zijn eigen sector van rijksschooltoezicht met een plaats voor
een gemeentelijke en diaconale onderwijsinspectie.
Sedert 1803 lag de administratieve zorg voor wat betreft het lager onder-
wijs - in opdracht van de landelijke overheid - in handen van de provinciale
besturen. Zij oefenden het zogenoemde "toevoorzicht" (Hoorn 1907, 211) uit,
dat onder meer betrekking had op "genoegzame" gelegenheden "om de
jeugd behoorlijk onderwijs te doen erlangen". De provinciale besturen moes-
ten "onbepaalde toelating van scholen, vooral ten platten lande" (Hoorn
1907, 163) tegengaan. Het aantal scholen zou door het provinciale bestuur
gereguleerd moeten worden. Een te groot aantal scholen tastte de kwaliteit
107