"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

optraden. Vrijwel overal in den lande was het aantal vertegenwoordigers van
het stadsbestuur in de commissies van schooltoezicht groter dan het aantal
kerkelijke representanten. Daarmee verzekerde het stadsbestuur zich van een
ondersteuning voor het stedelijke onderwijsbeleid. Deze ondersteuning bleek
noodzakelijk, doordat de gereformeerde kerk zich verantwoordelijk achtte voor
de inhoud van het onderwijs, maar daaromtrent vaak andere opvattingen hul-
digde dan het stadsbestuur. De predikant-curatoriumleden wensten een calvi-
nistische school, de magistraten en oud-magistraten hadden meer oog voor de
school als intellectualistische instelling. Beide groeperingen zetten zich binnen
de commissies van schooltoezicht in voor de realisering van hun opvattingen,
waarbij geconstateerd moet worden, dat op den duur de intellectualistische
visie de overhand kreeg over de confessionele opvatting, die zich overigens
prominent manifesteerde. Aanvankelijk - aan het begin van de zeventiende
eeuw - moest het calvinisme zich nog een plaats veroveren in de Republiek.
Het onderwijs werd daarbij als een belangrijk middel beschouwd. Uiteindelijk
was de school - naast de Franse en Latijnse school ook de lagere school - ech-
ter minder confessioneel dan veelal verondersteld wordt. Het onder-
wijsinstituut was en bleef een intellectualistisch instituut, dat voor de cognitie-
ve vorming van de leerlingen aangewezen was op onderwijsleerstof met een
overwegend calvinistisch-confessionele strekking. Het was er de oorzaak van
dat onderwijsinstituten - in het bijzonder de lagere school - opgevat werden
als kerkelijke instellingen.
Vanaf het einde van de zeventiende eeuw ontstond er een netwerk van
schooltoezicht. Dit werd veroorzaakt door een verandering in de opdracht van
de stedelijke commissie van schooltoezicht. Aanvankelijk was deze commissie
verantwoordelijk voor alle scholen die in de steden konden worden aangetrof-
fen. In de loop van de jaren splitste het schooltoezicht zich op in deelcommis-
sies - zij het in enkele steden pas tegen het einde van de achttiende eeuw
(Dodde 1991b, 86, en Esseboom 1995, 41) - die elk een vorm van onderwijs
voor hun rekening namen. Gezamenlijk vormden deze - niet steeds officiele -
deelcommissies de vijfde generatie van het schooltoezicht, waartoe behalve de
deelcommissie van de kleine-kinderscholen, de lagere scholen en de Franse
scholen ook de deelcommissie van de Latijnse scholen - die eigenlijk
hoofdcommissie was - gerekend moest worden. De oorspronkelijke commissie
van schooltoezicht fungeerde vanaf deze opsplitsing behalve als deelcommissie
van toezicht voor de prestigieuze Latijnse school, tevens als hoofdcommissie
68