"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

scholen, protestants-christelijke openbare scholen en rooms-katholieke open-
bare scholen. Aan het denkbeeld van een provinciale inspecteur - er zouden er
elf zijn - werd geen aandacht besteed. Klaarblijkelijk werd het denkbeeld zon-
der meer geaccepteerd.
De oplossing voor het vraagstuk van het godsdienstig-zedelijke karakter
van de openbare school lag niet voorhanden. Daarvoor waren een derde en
zelfs vierde concept van de wet op het lager onderwijs nodig van
achtereenvolgens 30 december 1855 en 23 februari 1857 (Langedijk 1953, 98
e.v.). Daarbij werd tevens het denkbeeld van een hoofdinspecteur - in de bete-
kenis van een inspecteur-generaal - gemtroduceerd die "de eenheid en kracht
van het schooltoezigt" (BHTSG 1856, 579) zou moeten bevorderen. Inspec-
teurs en schoolopzieners van het lager onderwijs zouden aan hem onderge-
schikt zijn. Het ministerie van binnenlandse zaken verdedigde deze visie met
de opmerking dat vermelde eenheid en kracht alleen maar mogelijk was door
centralisatie. Deze centralisatie zou verwerkelijkt moeten worden door een
functionaris die overzicht had van het gehele Nederlandse schoolsysteem.
Slechts met een hoofdinspecteur van het onderwijs zou een adequate uitvoe-
ring van de onderwijsvoorschriften mogelijk zijn. De hoofdinspecteur zou een
brugfunctie vervullen tussen de afdeling onderwijs van het ministerie van
binnenlandse zaken en het rijksschooltoezicht. Hij zou zowel administrateur als
inspecteur moeten zijn. De hoofdinspecteur werd geacht "bekend" te zijn
"met de inzigten der regering", waaromtrent hij niet alleen de leden van het
rijksschooltoezicht zou moeten informeren, maar ook het onderwijzende
personeel. De hoofdinspecteur zou een "behoorlijk toezigt van overheidswe-
ge" dienen te representeren dat "onder de bestaande verordeningen reeds van
belang" was, maar dat "nog meer" zou "zijn, wanneer, ten gevolge der vrij-
heid van onderwijs, bijzondere scholen in onbepaalden getale" "te voorschijn"
zouden komen. Er zou door hem "naauwkeurig moeten worden toegezien, dat
er geene afwijkingen der verordeningen plaats hebben". De hoofdinspecteur
zou de controleur moeten zijn van de vrijheid van onderwijs.
Het ministerie van binnenlandse zaken had weer behoefte aan een
vooruitgeschoven ambtenaar, zoals hoofdinspecteur Van den Ende geweest
was. Van de hoofdinspecteur werd verwacht, zoals voorgesteld werd door de
afdeling onderwijs van het ministerie van binnenlandse zaken, dat hij de
onderwijsinstituten van "al de deelen van het rijk" (BHTSG 1854, 52) zou
235