"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

was dat de inspecteur dergelijke cursussen als die in de inspectie Dokkum,
Heerenveen en Zuidhorn "voor het openbaar onderwijs mag organiseren". Hij
vroeg zich af of het rijksschooltoezicht deze cursussen "voor het bijzonder
onderwijs verborgen" moest "houden en de toegang aan bijzondere onderwij-
zers" diende te beletten. Het was een retorische vraag, die door de minister
beantwoord werd met: "zeker niet wanneer het gaat om onderwerpen, zoals
hier bedoeld, die in bepaalde streken van het land gelijkelijk voor openbaar en
bijzonder onderwijs van belang zijn" (ABiZh 807, 24 mei 1960). De landelijke
overheid legde met deze uitspraak nog eens vast dat het rijksschooltoezicht
zich met de verandering en verbetering van het Nederlandse schoolsysteem in
onderwijskundig-didactische zin kon en zelfs moest bezig houden, al was dat
voorbehouden aan de hoofdinspecteur. Stilzwijgend stond de minister van
onderwijs als opperschooltoezichthouder toe dat de hoofdinspecteur een deel
van zijn taak overdroeg aan zijn inspecteurs.
De zorg om de vrijheid van onderwijs was eerder een politiek-theoretisch
vraagstuk dan dat het een rol speelde in de realiteit van de verwerkelijking van
het onderwijsleerproces. Veel eerder al - in 1939 - had de protestants-christe-
lijke hoofdinspecteur P. van Nes Czn. gesteld dat de uitkomsten van onderwijs-
kundig-didactisch onderzoek - ongeacht hun bron - voor het protestants-
christelijke onderwijs een versterking kon betekenen. Dat er een bijbelse
didactiek zou bestaan - en hoofdinspecteur Van Nes Czn. citeerde de auteur
Van Klinken uit diens "Een diagnose van de hedendaagsche schoolziekte" uit
1938 - moest "naief-principieel" genoemd worden. "Het is met het karakter
en de structuur van de Heilige Schrift", aldus Van Klinken, "in strijd te meen-
en, dat men daaruit pasklaar didactische gegevens" (Klinken 1938, 96, en Nes
Czn. 1939, 6) zou kunnen afleiden. Het onderwijskundig-didactische onder-
zoek leverde informatie, die door de gebruiker levensbeschouwelijk gemterpre-
teerd moest worden. Het ging niet om wetenschappelijke gegevens als zoda-
nig, maar om de uitleg en het gebruik ervan.
Ondanks deze en andere ministeriele argumenten bleef bij confessionele
groeperingen achterdocht bestaan. Steeds weer werd gemeend dat het rijks-
schooltoezicht de vrijheid van onderwijs aantastte. In 1954 liet minister van
onderwijs Cals door zijn ambtenarencorps nagaan - uiteraard naar aanleiding
van een vraag van een parlementslid - hoeveel inspecteurs zich "onledig" hiel-
den "met het uitgeven van leerboeken voor het lager onderwijs" (Abizh 807,
463