"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

menvoorschriften. Deze programma's en voorschriften verklaarden de terug-
houdendheid waarmee met name de inspectie van het voorbereidend hoger en
middelbaar onderwijs melding maakte van onderwijsexperimenten die het
klassikale systeem zouden moeten doorbreken of tenminste nuanceren met
momenten van zelfwerkzaamheid. De verdeling van leerlingen in groepen -
waarschijnlijk in navolging van de experimenten bij het lager onderwijs - op
basis van de "tempo's: snel, normaal en langzaam" (OV 1954, 235), riep bij
de hier bedoelde inspectie de vraag op of dit systeem geen tijdverlies zou ople-
veren. Met waardering wees de inspectie op de individuele zorg voor de leer-
lingen die uit het systeem sprak, maar het mocht niet ten koste gaan van het
gezamenlijke onderwijs. De inspectie zal dan ook, naar het zich laat aanzien,
met genoegen kennis genomen hebben van de uitspraak dat het individualisti-
sche systeem zich "in zijn stringente vorm" niet heeft kunnen handhaven.
Het lager onderwijs, waarop de maatschappelijke druk voor met name
een diploma ontbrak, had meer mogelijkheden een zogenoemd adaptief
onderwijs te realiseren. Er kon meer rekening gehouden worden met de moge-
lijkheden van leerlingen. Sommige inspecteurs van het rijksschooltoezicht van
het lager onderwijs attendeerden de onderwijzers van hun inspectiegebied op
de verschillend gerichte belangstelling van leerlingen. Met het klassikale sys-
teem kon daaraan slechts met moeite tegemoet gekomen worden. Ondanks
dit bezwaar aarzelde het rijksschooltoezicht het klassikale stelsel los te laten
om een andere vorm van onderwijs dan het klassikale systeem de gelegenheid
te geven de bijzondere kwaliteiten van de leerlingen tot hun recht te laten
komen. Er was naar het inzicht van enkele inspecteurs van het lager onderwijs,
verschil "in algemeenen aanleg", zoals inspecteur Smits opmerkte, maar ook
verschil "in aanleg voor bepaalde vakken" (OV 1931, 310). Beide vormen van
aanleg maakten het klassikale stelsel tot een onderwijsorganisatie, waaraan,
vanwege het gelijkheidsbeginsel, bezwaren kleefden. Als er dan al vernieuwd
moest worden, dan zou een wijziging van het klassikale systeem eerder in aan-
merking komen dan een gemdividualiseerd onderwijs dat rekening hield met
beide vormen van aanleg. "In het kader van het klassikaal onderwijs kan indi-
vidueel werk zeer zeker weer worden ingelast" (OV 1938, 323), merkte
inspecteur K. van der Graaf op. Enkele inspecteurs waren het met hem eens. Er
werden pogingen ondernomen tegemoet te komen aan aanlegverschillen tus-
sen leerlingen. Inspecteur W.F. Smits attendeerde op de aandacht die in zijn
565