"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

tants-christelijke schoolopzieners die voorstander waren van christelijk-ondog-
matisch onderwijs. Van orthodoxe joden, behoudende protestants-christelijken
en conservatieve rooms-katholieken kon dat niet verwacht worden. Het
onderwijs diende evenwel, onder meer naar de opvatting van schoolopziener
H.J. Nassau in 1841, overwegend maatschappelijk te zijn. Scholen moesten
gezien worden als "dienende tot opleiding voor de burgermaatschappij, niet
voor de kerk" (Nassau 1841, 24), een opvatting die door de Noord-Hollandse
schoolopziener J. Teissedre I'Ange in 1842 met de uitspraak dat het onderwijs
een "louter burgerlijk-maatschappelijken aard" (ARSNh 154) diende te heb-
ben, gedeeld werd.
Zonder de algemeen-christelijke en maatschappelijke doelstelling van het
onderwijs uit het oog te verliezen, kwam er in de jaren veertig van de negen-
tiende eeuw een einde aan de protestantse dominantie van schoolopzieners. In
1842 werd door de landelijke overheid bekend gemaakt dat de "zamenstelling
der provinciale commissies van onderwijs, wat aangaat de verschillende
godsdienstige gezindten van hare leden, zooveel mogelijk in evenredigheid
kome met de onderlinge godsdienstige verhouding van de bevolking in iedere
provincie" (ARSNh 66). Er werd zelfs overwogen niet-protestants-christelijke
schoolopzieners als honoraire leden aan het rijksschooltoezicht toe te voegen
om de confessionele differentiatie van de Nederlandse samenleving ook in het
inspectieapparaat tot uiting te laten komen. De landelijke overheid kon zich
zelfs voorstellen dat districten gesplitst zouden worden om aan de evenredig-
heid in confessionaliteit tegemoet te komen. Zover is het niet gekomen, al zijn
er in 1842 wel enkele honoraire leden benoemd, zoals in Noord-Brabant
J.A.W. Boerkamp, C.A. Floren, C.J.A. van Rijckevorsel, H.B. Smitz, W.A.H. van
Tuerenhout en J.B.A.J.M Verheijen (Verhoeven 1994, 358). Veel betekenis
hebben ze als schoolopziener niet gehad. In de loop van de negentiende eeuw
hebben echter in toenemende mate rooms-katholieken de gelegenheid gekre-
gen de functie van inspecteur en schoolopziener te vervullen. Het naar aanlei-
ding van genoemde maatregel geuite protest van onder meer schoolopziener
Teissedre I'Ange die er een aanval in zag op "het protestantismus in ons vader-
land" (ARSNh 154), had weinig betekenis. Het aantal protestants-christelijken
binnen het rijksschooltoezicht liep geleidelijk aan terug.
Tenslotte was voor een benoeming tot schoolopziener affiniteit met de
verandering en verbetering van het onderwijs zoals die door de landelijke
125