"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

gische richtlijn sinds de stichting van de republiek in 1795 en later - in 1813 -
van het koninkrijk der Nederlanden een ideaal dat nastrevenswaard was.
Schoolopziener P. Romeijn maakte duidelijk wat de pedagogische richtlijn van
het Nederlandse schoolsysteem voor de tweede helft van de negentiende eeuw
inhield. In 1866 zette hij in zijn publicatie "Wat is er van de klagten over het
lager onderwijs?" uiteen waarop de richtlijn van het onderwijs gebaseerd was.
"De mensch bij zijn geboorte is aan een jong dier gelijk", herhaalde hij de
antropologische visie van zijn collega-schoolopzieners aan het begin van de
negentiende eeuw. De mens was evenwel, naar het inzicht van Romeijn, "toege-
rust met begaafdheden naar ligchaam en geest". Hij was "voor eindelooze vol-
making vatbaar". In navolging van schoolopziener Goede, die zich in 1801 ook
aan een vergelijking tussen dier en mens gewaagd had, sprak schoolopziener
Romeijn zich uit voor een humane verplichting die genoemde vervolmaking te
realiseren, want als "die volmaking, die wij doorgaans beschaving noemen, niet
wordt aangebragt, dan blijft de mensch dier". Op de weg naar de beschaving
heeft de mens hulp nodig. Met amanuensis Van den Ende - zonder hem overi-
gens te noemen - wees schoolopziener Romeijn in dit verband op de "natuurlijke
helpers", de ouders, en de aanvullende ondersteuners, de onderwijsgevenden.
Zij dienden opvoedelingen en leerlingen te leiden tot welzijn, dat bestond uit
"een gezond, gehard en voor velerlei werk en bedrijf geschikt ligchaam", tot
"middelen voor voeding, kleeding, huisvesting en verwarming" en tot
"eigenschappen van karakter en geest" (Romeijn 1866, 2 e.v.).
Het opvoedkundige aspect van de richtlijn hield in negatieve zin een ver-
bod in "leeringen" te verspreiden, die "strijdig" waren "met de goede zeden".
Leerlingen mochten niet aangespoord worden "tot ongehoorzaamheid aan de
wetten des lands" (Hoorn 1907, 343). Op elk onderwijsniveau van lager,
middelbaar en hoger onderwijs werd, naar de opvatting van schoolopziener
Romeijn, de opvoedkundige richtlijn aangevuld met diverse onderwijskundige
richtlijnen. Voor het lo betekenden deze richtlijnen "de verspreiding der kundig-
heden welke voor ieder mensch onontbeerlijk zijn" en die "zich bovendien" uit-
strekten "tot de eerste beginselen van die kennis, welke van het hoogste nut is,
voor ieder lid der maatschappij". Het middelbaar onderwijs - en deze aanteke-
ning gold tevens voor het voorbereidend hoger onderwijs - diende zich "niet
alleen bezig" te houden "met het bewaren, uitbreiden en volmaken van de
reeds verkregen kundigheden, maar ook" met "de beginselen der wetenschap-
244