"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

eeuw was het Nederlandse schoolsysteem veranderd en verbeterd.
Ook de opvattingen en gedragingen van sommige ouders droegen bij
aan een trage ontwikkeling van de vernieuwing van het Nederlandse
schoolsysteem. Er waren ouders die, zoals schoolopziener Mazel in 1804
berichtte, een "onverzettelijk vooroordeel" (ARSZh 15) hadden tegen onder-
wijsverandering en onderwijsverbetering. Van "een geregeld en onafgebroken
onderwijs" (ARSZh 31) wilden ouders, naar het inzicht van de schoolopziener
G.W. Boot in 1806, niet horen. Op het platteland hadden zij gedurende de
zomermaanden, "in de drukke tijden des jaars", aldus schoolopziener Pothoff
in 1828, "hunne kinderen van acht tot twaalf jaren noodig tot het drijven van
beesten, en ook al bij hooi en bouw" (ARSDa 3). Bovendien onttrokken som-
mige ouders, aldus de al eerder genoemde schoolopziener Mazel in 1804, uit
principiele overwegingen hun "kinderen eerder aan alle schoolonderwijs" "dan
dat zij ten aanzien van dezen eenige verandering van leesboeken of leertrant
zouden gedogen" (ARSZh 15). Ze beschouwden "de schoolverbetering", zo
meende Van Weemen in 1804, "als een voortbrengzel der Revolutie van
1795" (ARSF 10a). Er waren zelfs "roomschgezinde ouders" die het "gebruik
van den Heidelbergschen catechismus" (ARSZh 15), waaraan ze gewend
waren, eisten. De zogenoemde "Kezen-boekjes" met hun omslag in een
"blauwe kleur" (ARSF 10a) wezen ze van de hand. Met lees- en leerstof die
een naar hun opvatting opstandige achtergrond hadden, wilden ze hun kinde-
ren niet in aanraking laten komen. In andere streken werden ouders door de
onderwijzers "door allerlei leugentaal van het verbeterd onderwijs" tegen de
veranderingen opgehitst. De onderwijsgevenden hadden hun, volgens school-
opziener Goede in 1804, het verderfelijke van de onderwijsvernieuwingen
gemeld. Hun misleiding zorgde ervoor dat ouders tegenstanders werden.
De meeste problemen veroorzaakten de in de jaren dertig van de
negentiende eeuw ontstane Afscheiding. Het waren vooral protestants-christe-
lijke ouders, die hun kinderen niet meer naar de openbare school wensten te
sturen, omdat het onderwijsinstituut een te weinig genuanceerd Christendom
aan de leerlingen overdroeg. De provinciale onderwijscommissie in Groningen
berichtte in 1837, dat "ouders van bekrompene of overdrevene godsdienstige
denkbeelden, vooral separatisten, hunne kinderen van de scholen terughou-
den, omdat zij voorgeven dat er remonstrantsche boeken in de scholen
gebruikt worden" (ARSGnb 30). De schoolopzieners vonden de beginnende
224