"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

driemaandelijkse bijeenkomsten drie tot vier dagen achtereen te examineren.
In 1810 moest met name de Friese commissie van onderwijs zevenendertig
kandidaten ondervragen, van wie een klein aantal in "stel-, wis- en stuur-
manskunst" (ARSF 4). Tevoren hadden de schoolopzieners een taakverdeling
gemaakt. Bepaald werd wie van hen welk schoolvak voor zijn rekening zou
nemen. Voor elk onderdeel dat mondeling geexamineerd werd, was een half
uur beschikbaar, hoewel sommige provinciale commissies voor de hoofdvak-
ken lezen en rekenen ook wel eens een uur uittrokken. Voor onderdelen die
schriftelijk moesten worden afgelegd, was over het algemeen meer tijd - twee
tot drie uur - beschikbaar.
Veelal, zoals in april 1819 in het schooldepartement Groningen, werd
begonnen met het onderdeel "algemene kundigheden" waarin een onderzoek
werd ingesteld naar de individuele bekwaamheden van de kandidaat voor het
onderwijzersschap. Bij dit onderdeel trad schoolopziener Wester als gespreks-
partner op. In het zogenoemde "gemeenzame gesprek" trachtte hij de alge-
mene ontwikkeling van de kandidaat te achterhalen, diens verstandelijke ver-
mogens te peilen, zijn mensenkennis te doorgronden en na te gaan of
"vriendelijkheid en geduld, gepaard met eene welberedeneerde standvas-
tigheid, tot zijn karakter behooren (Hoorn 1907, 125). In het Groningse voor-
beeld werd de leesvaardigheid getoetst door schoolopziener Adrian!, die daar-
toe de kandidaat een prozatekst en een poeziestuk liet voorlezen. Over het
algemeen werd voor het prozadeel de "Nieuwe Nederlandsche Chrestomatie"
van J. de Keijzer gebruikt (Keijzer 1835, 5 e.v.), waarin onder meer het verhaal
over water en vuur was opgenomen:
Het water en het vuur.
Het water en het vuur hadden langen tijd met elkander in vijandschap geleefd
en elkanders ondergang gezocht, zonder dat nogthans het eene het andere te
onder had kunnen brengen. Eindelijk daagden zij elkander tot een openlijk
tweegevecht uit. Beide dan te dien einde ter bestemde plaatse gekomen,
vielen zij woedend op elkander aan, doch - tot beider ongeluk: want nauwe-
lijks hadden zij de een den ander aangeraakt, of het vuur verdoofde en het
water dampte weg; en a/zoo eindigde deze tweestrijd met den ondergang der
beide vijanden.
190