"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

groote massa te gelijk". Door het grote aantal leerlingen per school en per klas
degradeerde de school zich, naar de opvatting van inspecteur Desertine, tot
een instituut dat zich louter richtte op de ontwikkeling van de verstandelijke
vermogens van kinderen. Inspecteur A.E. van Dishoeck schreef in zijn verslag
dat in "die overvolle klassen" - er waren er bij het lager onderwijs met meer
dan 50 leerlingen - "het individu verloren" moest gaan, "de orde moet streng
gehandhaafd worden, de opvoedende kracht van een onderwijzer op het kind
vermindert" (OV 1925/2, 188 e.v.) daardoor. Door het grote aantal leerlingen
moest de onderwijsgevende zijn opvoedkundige taak die hij naar de opvatting
van onderwijsinspecteurs had, verwaarlozen.
Hoewel er op de school en in de klas door het grote aantal leerlingen
weinig opvoedkundige mogelijkheden lagen, besteedden onderwijsinspecteurs
en schoolopzieners veel aandacht aan de pedagogische opdracht van het
Nederlandse schoolsysteem. Sommigen van hen spraken zelfs met enig gezag.
Zij waren bij hun benoeming in het bezit van een diploma - m.o.-A of m.o.-B
pedagogiek - dat verkregen was na enkele jaren studie in de pedagogische
wetenschap. In de jaren vijftig van de twintigste eeuw konden enigen zelfs
bogen op een met succes verworven doctoraal examen pedagogiek. Enkele
inspecteurs behaalden de doctorsgraad. Inspecteur J. Turkstra promoveerde in
1978 op een pedagogisch-theoretisch onderwerp naar de invloed van de
pedagogische denkers J. Waterink en MJ. Langeveld op de pedagogische
denkbeelden die in Zuid-Afrika opgeld deden (Turkstra 1978, 8 e.v.). Het was
een onderzoek naar de pedagogische filosofie van twee Nederlandse pedag-
ogen. Vooral inspecteur van het lager onderwijs Van der Velde - hij promo-
veerde in 1956 op een taalhistorische en taaldidactische studie die als titel
droeg "De tragedie der werkwoordsvormen" (Velde 1956) - leverde bijdragen
aan een wetenschappelijk-pedagogische fundering van het onderwijsleer-
proces. Evenals de vroegere schoolopzieners van het begin van de negentiende
eeuw Goede en Spoelstra, in de tweede helft van de negentiende eeuw
Nassau en in de eerste helft van de twintigste eeuw Bos, gaf inspecteur Van
der Velde voor de tweede helft van de twintigste eeuw aan welke pedago-
gisch-antropologische beginselen van belang waren bij opvoedings- en onder-
wijsactiviteiten. Inspecteur Van der Velde poogde te komen tot een "general
definition" (Gelder 1968, 17) van opvoeding en onderwijs. Met zijn definitie
over pedagogische handelingen wilde inspecteur Van der Velde ruimte bieden
452