"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

aar onderwijs. De uitbreiding met vakken die het onderwijsprogramma van
het reguliere lagere onderwijs te boven ging, benadeelde echter, naar het oor-
deel in 1908 van schoolopziener A.H.J.V.M. Desertine, het lager onderwijs.
Weliswaar beperkte bedoelde uitbreiding zich meestal, naar een mededeling in
hetzelfde jaar van schoolopziener A. Rienk, tot het Frans, maar soms werden
"ook Duitsch of Engelsch" en - zij het zelden - wiskunde in het onderwijspro-
gramma opgenomen. Blijkens een opmerking van arrondissementsschool-
opziener E.E.E. Sassen waren deze lagere scholen voor mulo, hoewel ze zesja-
rig bleven, door die vakkenuitbreiding "vreemde inrichtingen" (OV 1910/2,
F 8) geworden. Inspecteur Van der Heim berichtte dat zelfs dorpsscholen, waar
het schoolbezoek veelal te wensen overliet, de "vakken van uitgebreid lager
onderwijs" in hun onderwijsprogramma hadden opgenomen. "Gelukkig zijn"
vele gemeentebesturen, zo meldde hij in zijn onderwijsverslag over 1859, "op
mijn aandringen bereid alleen in de avondschool dit onderwijs toetelaten,
zoodat dan het algemeen onderwijs" van de zesjarig lagere dagschool "er niet
onder lijdt" (ABiZd 358, 22 e.v.). Leerlingen die onregelmatig naar school kwa-
men, dienden, naar het oordeel van genoemde inspecteur, onderwijs te krijgen
in de belangrijkste vakken als lezen, schrijven en rekenen. Onderwijs in "de
beginselen der kennis van de levende talen" (Hoorn 1917, 332) was, naar zijn
oordeel, overbodig, temeer omdat deze toegevoegde vakken slechts door een
enkele leerling gevolgd werden. Het rijksschooltoezicht stoorde zich er aan,
dat het onderwijs in de Franse taal "in het gewone schoollokaal gegeven"
werd, want dat was "niet zonder hinder voor het gewoon lager onderwijs"
(ABIZd 520, 30), wist inspecteur Verheijen in 1864 te melden. De uitbreiding
ging, naar de opvatting van het rijksschooltoezicht, in de overdracht van de
basiskennis en de ontwikkeling van de basisvaardigheden ten koste van het
reguliere onderwijs. De inspecteurs probeerden het dan ook "zoo te zien
toepassen", aldus Van der Heim in zijn onderwijsverslag van 1860, "dat uit-
sluitend de avondschool voor dat onderwijs bleef bestemd". Het rijksschool-
toezicht wilde een zesjarig lagere school met onderwijs in genoemde hoofd-
vakken zonder - in hun ogen onnodige - toevoegingen. Het zesjarige lo
diende, als het al mulo wilde zijn, slechts in bescheiden mate uitbreiding te
geven aan het onderwijsprogramma. Aan excessieve vermeerderingen van
schoolvakken bestond bij het rijksschooltoezicht geen behoefte. Aan genoem-
de ontwikkelingen kon het rijksschooltoezicht op wettelijke gronden evenwel
291