"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

Geleidelijk aan droegen de onderwijsinspecteurs en schoolopzieners - de
een stelliger dan de ander - hun opvattingen en denkbeelden over de leerplicht
uit. De verplichting tot schoolbezoek moest worden ingevoerd. Toen in 1900 de
leerplichtwet werd aangenomen, konden de rijksschooltoezichthouders tevreden
zijn. Zij hadden aan de introductie ervan een bijdrage geleverd, zij het dat slechts
een enkele rijksschooltoezichthouder in een vroeg stadium leerplicht had gepro-
pageerd. Vanaf het begin van de twintigste eeuw waren kinderen in de leeftijd
van zes tot twaalf jaar verplicht een school te bezoeken of huisonderwijs te
ontvangen. Door de landelijke overheid werden er gelden beschikbaar gesteld -
ruim honderdduizend gulden in 1910 (OV 1910/2, 31) - ten behoeve van voed-
seluitdeling en kledingverstrekking aan schoolgaande kinderen. Schoolbezoek
werd een afgedwongen gewoonte die na de invoering van de leerplicht nauw-
lettend door het rijksschooltoezicht werd gecontroleerd. In onderwijsverslagen
werden gegevens omtrent het relatieve schoolverzuim bekend gemaakt. In de
periode tot 1920 bedroeg het geoorloofd schoolverzuim gemiddeld ongeveer
5%, voor ongeoorloofd schoolverzuim kon om en nabij 1% genoteerd worden
(OV 1905/2, 383, OV 1910/2, 37 en OV 1915/2, 39). Vele kinderen gingen
sedert de jaren tachtig van de negentiende eeuw naar school, de leerplichtwet
van 1900 zorgde voor regelmatig schoolbezoek (Dodde 2000b, 38 e.v.).
4.6.4 Herhalingsonderwijs
Schoolverzuim deed zich vooral voor in de maatschappelijk lagere milieus.
Leerlingen uit deze sociaal-economische laag gingen bovendien onregelmatig
naar school. Het kon dan ook niet verbazen dat in de tweede helft van de
negentiende eeuw geconstateerd werd dat de kennis en vaardigheden die de
leerlingen op de lagere school werden bijgebracht, niet of nauwelijks beklijf-
den. Met betrekking tot met name de leesvaardigheid zou, bij verlies van deze
vaardigheid, gesproken kunnen worden van functioneel analfabetisme. Door
gebrek aan oefening hadden de leerlingen de beheersing van de techniek van
het lezen verloren. Volgens een mededeling van het ministerie van defensie
kon in 1850 bijna een kwart van de manschappen van het Nederlandse leger
niet lezen en schrijven (Braster a.o. 1994, 28/tabel 4.5).
Herhalingsscholen moesten de oud-leerlingen van de lagere school hel-
pen de verworven kennis en vaardigheden te onderhouden, nadat deze de
lagere school hadden verlaten. Van de herhalingsscholen die hun lessen in de
284