"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

Van een eenheid in het onderwijsprogramma voor de gehele republiek
kwam echter weinig terecht. Het provincialisme van de gewesten en de auto-
nomie van de steden stonden een uniform onderwijsprogramma in de weg.
Ook "De Hollandse Schoolordre" die in 1625 door de gewesten Holland en
West-Friesland met het oog op de studie aan de Leidse hogeschool werd
opgesteld - een tweede poging om eenheid in het onderwijsprogramma van
de Latijnse school te bereiken - kon niet algemeen worden ingevoerd. Elk
gewest leek voor zijn stedelijke Latijnse scholen ten behoeve van de studie aan
zijn provinciale hogeschool eigen taalvoorschriften te willen opstellen. De
gewesten Groningen en Utrecht formuleerden een provinciaal schoolregle-
ment. Ook Friesland en Gelderland hadden er een - van respectievelijk 1588
en 1611 (Fortgens 958, 53 e.v.) - voor de aanstaande studenten van hun
hogescholen.
Ook de steden lieten zich hun autonomie niet ontnemen. Een aantal
plaatselijke curatoria wenste slechts de eigen stedelijke voorschriften te volgen.
Dordrecht bijvoorbeeld continueerde zijn onderwijsvoorschriften van 1591
(Esseboom 1995, 25). Ook Breda handhaafde zijn schoolordonnantie van 1604
(Brok 1964, 3 e.v.). Zonder invloed bleven de onderwijsregels van "De
Hollandse Schoolordre" overigens niet. Het gold bij latere bijstellingen van de
diverse onderwijsvoorschriften in de verschillende steden als leidraad voor de
plaatselijke regels. Genoemde provinciale schoolorde bleef uiteindelijk tot 1815
van betekenis (Duyvendijk 1955, 17).
Evenmin als een nationaal onderwijsprogramma voor het vak Latijn bleek
een eenheid van studieboeken gerealiseerd te kunnen worden. In 1625 stelden
in de gewesten Holland en Zeeland voor de Latijnse scholen een grammatica-
boek voor het schoolvak Latijn voor. Het was "Grammatica Latina" van J.
Lithocomus uit 1592, een publicatie die in 1611 reeds door onder meer het
gewest Gelderland aan de Latijnse scholen in zijn gebied was voorgeschreven.
Later - in 1626 - verving het studieboek "Latina grammatica" van G. Vossius
het werk van Lithocomus. Het was een goed studieboek dat weliswaar niet op
provinciaal niveau was voorgeschreven, maar door vrijwel alle Latijnse scholen
werd ingevoerd. Het schoolboek bleef zelfs tot ver in de negentiende eeuw -
de laatste druk verscheen in 1827 - in gebruik. Zonder provinciale invloeden
was het werk een nationaal studieboek. Het onderwijs in de grammatica van
de Latijnse taal werd er grotendeels door geuniformeerd. Hetzelfde kan opge-
74