"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

ereid waren zich in de eerste wetsontwerpen te verdiepen. Mogelijk speelde
daarbij de dreiging van de Eerste Wereldoorlog een rol. Ook in latere jaren -
1921, 1923, 1924, 1928, 1932, 1939 en 1940 - stond het parlement evenwel
niet open voor voorgestelde veranderingen. De wetsontwerpen werden alle als
ingrijpend gekwalificeerd. Uiteindelijk bereikte geen enkele regeling voor met
name het voorbereidend hoger onderwijs (vho) en het algemeen vormend mo
voor de Tweede Wereldoorlog het Staatsblad (Fleur 1970, 256 e.v.). Het
Nederlandse schoolsysteem bleef grotendeels zoals het rond de eeuwwisseling
van de negentiende eeuw naar de twintigste eeuw was.
De zwakte van het onderwijsdepartement en de geringe parlementaire
aandacht voor onderwijsvernieuwingen bezorgde het rijksschooltoezicht een
vierde vorm van onzekerheid. Als het rijksschooltoezicht betrokken zou zijn
geweest bij het opstellen van de plannen tot verandering en verbetering van
het Nederlandse schoolsysteem, zouden er dan voorstellen gepresenteerd zijn
die in een wettelijk kader opgenomen konden worden? De inspecteurs wer-
den, op een enkele adviseur na, zo goed als buitengesloten, een situatie die
sedert 1580 niet meer was voorgekomen. Was dat er de reden van - het was
een volgende oorzaak van de vijfde onzekerheid - dat de plannen tot reorgani-
satie van het Nederlandse schoolsysteem mislukten? Waren de denkbeelden
en de voorstellen te weinig geent op de bestaande onderwijswerkelijkheid?
Was het rijksschooltoezicht door zijn kennis van het onderwijsveld wellicht
minder geneigd wijzigingen in het Nederlandse schoolsysteem door te voeren
die minder grote gevolgen zouden hebben en daardoor minder onverschillig-
heid zouden oproepen? Het wetsontwerp van minister van onderwijs G.
Bolkestein - die gedurende de periode van 1917 tot 1937 inspecteur van het
middelbaar onderwijs was - leek deze veronderstelling te bevestigen. Zijn con-
cept van 1940 kwam weliswaar door de tijdsomstandigheden niet ter sprake,
maar het bood hem in 1946 de gelegenheid het naar hem genoemde Schema-
Bolkestein te concipieren (Dodde 1981, 39 e.v.). Het was de eerste van een
reeks van drie nota's die voorbereidingen waren op de aanname door het par-
lement van de mammoetwet in 1963. Na het Schema-Bolkestein zag in 1951
nog een nota over het lager en middelbaar technisch onderwijs voor jongens
het licht, in hetzelfde jaar gevolgd door een Onderwijsplan-Rutten dat betrek-
king had op een herziening van het gehele Nederlandse schoolsysteem. Deze
drie nota's kregen in 1955 een vervolg in de zogenoemde Tweede Onder-
404