"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

hun mening, verloren - werd de opsplitsing van een schoollokaal in afzonderlij-
ke klaslokalen geleidelijk aan ingevoerd. Onderwijzers drongen er op aan.
"From the start separate classrooms were associated with high status for
teachers - they suffered less supervision, were trusted to be more independent,
and had greater privacy (Marcus 1996, 50). In alle Europese landen werd de
invoering van het klassikale onderwijs met per leerjaar afzonderlijke klaslokalen
door het onderwijzende personeel als een vorm van emancipatie ervaren.
Hulponderwijzers als assistenten van de onderwijzer in een schoolruimte wer-
den onderwijzers die zelfstandig met hun leerlingen in een eigen klassenlokaal
werkten. Het leidde ertoe dat de onderwijsleerstof over eenjarige of een halfja-
rige cursus werd verdeeld. Wanneer leerlingen deze leerstof van de klas
beheersten, mochten ze aan het einde van het schooljaar of van het school-
halfjaar naar een volgende klas waarin zij een andere onderwijzer aantroffen.
Hij nam de onderwijstaak van zijn voorganger over. Wie niet aan de eisen vol-
deed, moest een jaar of een halfjaar overdoen. Met de introductie van de
klassenonderwijzer die gedurende een jaar of halfjaar onderwijs gaf aan een
vaste groep leerlingen in een afzonderlijke onderwijsruimte, werd zittenblijven
in het onderwijssysteem opgenomen. De klas kreeg een plaats in de leer-
stofjaarklassenorganisatie.
Het klassikale stelsel in zijn herziene en vernieuwde vorm vereiste passen-
de klaslokalen. Het geordende onderwijs dat, met "een goede classificatie van
leerlingen", in leerplannen gestalte kreeg, vereiste "een optimale indeling van
het schoolgebouw", zoals het provinciaal bestuur van Groningen wist te mel-
den (Bruijel-Van der Palm e.a. 1986, 31). Eenmansscholen konden zich, mede
door een uitbreiding van het aantal kinderen door een sterke bevolkings-
toename van ruim twee miljoen Nederlanders rond 1800 via drie miljoen rond
het midden van de negentiende eeuw naar vijf miljoen rond 1900, niet handha-
ven. Ook de invoering van de leerplicht aan het begin van de twintigste eeuw
hield voor de meeste scholen een toename in - zij het in bescheiden mate - van
het leerlingenaantal. In het bezoek aan de school door leerlingen kwam regel-
maat. Verder werd het niet langer geaccepteerd dat een onderwijzer grote
groepen leerlingen onderwijs gaf. Er werden regels voor klassendeling opge-
steld die een norm van ruim vijftig leerlingen per onderwijzer in een klaslokaal
impliceerden. De onderwijzer van een grote school - de hoofdonderwijzer -
moest personeel - onderwijzers - aantrekken. Een Haagse armenschool telde
379