"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

den "in de nabijheid van stilstaand water, van moeras-plassen, van stinkende
slooten of van grachten waarin vele rioolen uitkomen, van kerkhoven", om
van "mestvaalten" maar niet te spreken. Omdat frisse lucht zo belangrijk
geacht werd voor de gezondheid, werd aanbevolen geen scholen te stichten
"in de nabijheid van fabrieken, die voor de gezondheid schadelijk zijn, als daar
zijn vitriool-, loodwit-, bloedfabrieken, vernisstokerijen enz." Onderwijs gedij-
de bij stilte, vandaar dat "straatgedruisch" tegengegaan moest worden. De
school had een verkeerde plaats gekregen wanneer leerlingen het lawaai "van
smederijen, kuiperijen, pletterijen of andere geruchtmakende werkplaatsen"
(Allebe en Van Cappelle 1861, 7 e.v.) als storend zouden ervaren.
De uitvoerige mededelingen zullen voor het rijksschooltoezicht een steun
zijn geweest bij het beoordelen van onderwijsinstituten. Zijn correspondentie
met gemeentebesturen kreeg er argumenten door. Met voldoening kon de
districtsschoolopziener J. Wijn in 1883 melden dat in "vele gemeenten" "met
kracht en ijver voortgezet" was "de bouw en herbouw van scholen, tenge-
volge waarvan reeds meer dan drie vierde gedeelte der scholen in dit district
naar den eisch der wet is ingericht" (Bruijel-Van der Palm e.a. 1986, 41). Dat
zou zeker het geval kunnen zijn geweest sedert 1883 toen een koninklijk
besluit een reeks van voorschriften lanceerde, waardoor ook de school intern
aan eisen moest voldoen. Een arrondissementsschoolopziener merkte op, dat
"onderwijzer en leerlingen opgewekter, netter en zorgvuldiger waren door de
"lichte, frissche schoolvertrekken"" (Bruijel-Van der Palm e.a. 1986, 43).
De opvattingen over de scholenbouw culmineerden in 1879 in het rap-
port "Algemeene regelen omtrent den bouw en de inrichting der lokalen,
waarin lager schoolonderwijs wordt gegeven" (Hubrecht 1880, 44 e.v.). Het
rapport was opgesteld door een door de landelijke overheid ingestelde com-
missie die onder leiding stond van inspecteur M. Salverda. Het rapport bracht,
na de publicatie van Allebe en Van Cappelle, weliswaar weinig nieuws, maar
de betekenis ervan lag in het officiele karakter ervan. Het legde een grondslag
voor maatregelen met betrekking tot de scholenbouw gedurende de negen-
tiende en twintigste eeuw, die door middel van koninklijke besluiten werden
afgekondigd. Het rapport van de commissie Salverda bood een overzicht van
wat tot dan toe bekend was over de inrichting van de schoolgebouwen en hun
lokalen, het terrein waarop de scholen gebouwd werden en over muren, deu-
ren, gangen, portalen, ramen, vloeren, toiletten, schoolborden, schoolmeubi-
383