"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

leesles, dramatiseren van gelezen fragmenten" (OV 1957, 184). Hij beschreef
met waardering in zijn verslag de pogingen leerlingen te activeren bij monde-
ling taalgebruik. Zo werd een verhaal in kleine stukjes verdeeld. Iedere leerling
kreeg vier of vijf zinnen die hij uit het hoofd moest leren. Vervolgens werd in
groepsverband het verhaal mondeling gereproduceerd. "De kinderen doen het
graag", berichtte inspecteur Dubel. "Er zit voor hen een spelelement in. Ik heb
zo eens een kerstverhaal horen vertellen, waarbij je een speld kon horen val-
len" (OV 1957, 185). Het gebruik van dialecten werd er niet door aangetast,
al werd in de loop van de tijd gesproken van de "opmars van het Algemeen
Beschaafd Nederlands" (Knippenberg e.a. 1988, 171 e.v). Het Nederlandse
schoolsysteem zou in het taalgebruik de homogenisering van de samenleving
hebben bevorderd.
In dit verband werd ook het gebrek aan vertelvaardigheid bij het onder-
wijzende personeel aan de orde gesteld. "Aan een onderwijzer, die de kinde-
ren boeit door zijne vertelling, voelen de leerlingen zich gehecht; ze zijn
opgetogen over eene mooie vertelling en voelen zich dankbaar tegenover
hun onderwijzer; daarom is het zoo jammer, dat te weinig verteld wordt" (OV
1922/2, 147) was in het jaarlijkse onderwijsverslag van 1922 te lezen. Ruim
veertig jaar later sprak hoofdinspecteur L.F. Kleiterp over de "integrate van
de Nederlandse taal in het onderwijs". Van de onderwijsgevenden mocht ver-
wacht worden dat zij voortdurend werkten "aan de eigen taalontwikkeling in
het besef van de noodzaak daarvan" (OV 1964/1965, 116) voor de taal-
ontwikkeling van leerlingen. Veel onderwijzers volstaan evenwel bij aardrijks-
kunde, biologie en geschiedenis met het lezen uit een leerleesboek, "het
geliefde hulpmiddel van hen", oordeelde inspecteur W.F.C. van den Broek in
1930, "die geen lust hebben zich behoorlijk voor hun taak voor te bereiden"
(OV 1930, 292). Juist bij deze vakken bestond een goede gelegenheid leerlin-
gen te boeien met een mooi, spannend en intelligent verhaal. Vooral bij
geschiedenis moest, volgens inspecteur A. Brons in 1932, de "levendige
vertelling van den onderwijzer" "de hoofdzaak zijn". Het ging om "gloed en
geestdrift". Taal bracht emoties over; de kinderen dienden "aan de lippen van
den onderwijzer" te hangen", meende inspecteur J. Hommes. Inspecteur
D.W. Reinders vond dat de vormende waarde van het vak geschiedenis lag
"in het levende woord" (OV 1932, 262 e.v.). Veel onderwijzers volstonden
echter met het gebruik van leerleesboeken, zoals dat van G. Elgersma en J.
578