"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

"en hunne gedachtens, verlangens en begeertens in goed Nederduitsch"
(ARSDb 4a) voordroegen. Ze leerden ordelijk te denken en zich ordelijk te
gedragen. Het klassikale systeem bevorderde de aandachtsconcentratie. De
onderwijsgevenden boden immers hun onderwijs op ordelijke wijze aan. Alles
was, schreef schoolopziener Teissedre I'Ange in zijn verhandeling van 1803,
"van uur tot uur bepaald: daar bij loopt het onderwijs in elken schooltijd, in
elken rang, in elke week naar vast bestek af" (BSVa 1803, 47). Dat vaste
bestek werd door een rooster gerealiseerd. Klassikaal onderwijs ging met een
onderwijsrooster gepaard. De afzonderlijke vakken werden de leerlingen
gelijkmatig over de week verdeeld aangeboden. 's Morgens en 's middags
zouden, blijkens een "Tafel der Werkzaamheden voor iedere klasse, of leer-
plan voor iederen dag en uur der week" die in de "Bijdragen betrekkelijk den
staat en de verbetering van het schoolwezen in het Bataafsche Gemeenebest"
als voorbeeld werd aangeboden, drie uren onderricht gegeven worden, met
uitzondering van de eerste klas die een schooltijd van twee uren kende.
Daarbij moest rekening gehouden worden "welke wetenschap luid, en welk
stil beoeffend" werd, en welke", aldus vervolgde in 1801 een onbekend
gebleven auteur - het had blijkens zijn kennis van zaken een schoolopziener
kunnen zijn - in dezelfde "Bijdragen betrekkelijk den staat en de verbetering
van het schoolwezen in het Bataafsche Gemeenebest", "onder de eersten, het
luidruchtigst zijn, als ook welke oefeningen het toezigt en de tegenwoordig-
heid des meesters het meeste bevorderen" (BSVa 1801, 87, en Lentz e.a.
1989, 75 e.v.). Onder stille vakken verstond de auteur schrijven, lezen en reke-
nen, onder luide vakken spellen, leren lezen en dictee-maken, terwijl zingen en
voortgezet lezen het luidruchtigst zijn. In zijn eerdergenoemde circulaire
plaatste schoolopziener Pothoff de schoolvakken lezen, schrijven, taal en reke-
nen in de morgenuren. Op maandagmiddag moest, naar zijn opvatting, een
uur onderwijs in aardrijkskunde gegeven worden, dinsdagmiddag diende de
onderwijzer bezig te zijn met de geschiedenis van het vaderland en de bijbel.
Voor hoofdrekenen werd de donderdagmiddag gereserveerd, terwijl taal op
vrijdagmiddag aan de orde kwam. Natuurkennis zou ter sprake moeten wor-
den gebracht "onder het lezen, zoo daartoe aanleiding is" (ARSDb 4a). Een
rooster, waaraan overigens streng de hand gehouden moest worden, zorgde,
naar het oordeel van schoolopziener Pothoff, voor orde in het onderwijs.
Daaraan had het onderwijs behoefte.
156