"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

van het mo een omvangrijke taak te vervullen had, waartoe ook ambachtsscholen
behoorden. Uiteindelijk moesten de inspecteurs van het middelbaar onderwijs alle
scholen van algemeen-vormend voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs
inspecteren met uitzondering evenwel van de scholen voor mulo; die onder-
wijsinstituten vielen onder het onderwijsinspectoraat van het lager onderwijs.
Opmerkelijk is dat ook scholen voor doofstommen en onderwijsinstituten voor
blinden tot hun inspectiewerkzaamheden gerekend werden (ABiZd 516, ABiZd
521, 2 e.v., en ABiZd 530). Middelbaar onderwijs was al het onderwijs dat, met
uitzondering van de aangegeven scholen voor ulo en mulo, gelegen was na het
lager onderwijs en voor het onderwijs dat behoorde tot het voorbereidend hoger
onderwijs. Het rijksschooltoezicht van het middelbaar onderwijs zag toe op een
menigte onderwijsinstituten van middelbaar onderwijsniveau.
4.6.6.3 Burgerdagscholen
Van alle burgerscholen - de burgerdagscholen, de burgeravondscholen,
de driejarige hogere burgerscholen en de vijfjarige hogere burgerscholen -
waren de lagere burgerdagscholen geen succes (ONT 1966, 143 e.v./tabel
4.8/(l)bds ((lagere) burgerdagscholen)). De sociaal-economische omstan-
digheden van de milieus waaruit de leerlingen afkomstig waren en voor wie
deze scholen opgericht waren, dwongen ouders hun kinderen reeds op jonge
leeftijd aan het arbeidsproces te laten deelnemen. Voor velen was armoede
een belemmerende factor voor hun cognitieve ontwikkeling. Op twaalfjarige
leeftijd was een groot aantal kinderen werkzaam op het veld, in het huishou-
den (Henkes e.a. 1985, 12 e.v.), in fabrieken en werkplaatsen (Vleggeert
1978, 26 e.v.). Mededelingen als die van inspecteur Bosscha uit 1864, dat
"kinderen uit den ambachtsstand, die de lagere school hebben afgeloopen",
overdag "meestal in eenig bedrijf werkzaam zijn" "om zoodoende mede bij te
dragen tot de inkomsten van het huisgezin, tot hetwelk zij behooren" (ABiZd
530) berustten op waarnemingen. Nog tot ver in de twintigste eeuw konden
deze mededelingen aangetroffen worden in de inspectorale onderwijsversla-
gen. Het weinig effectieve kinderwetje van het lid van de Tweede Kamer S.
van Houten uit 1874 (Berg 1983, 33) beperkte het verbod tot kinderarbeid in
de fabriek tot de leeftijd van twaalf jaar (Dodde 2000b, 29). Leerlingen die
zich voor hun twaalfjarige leeftijd op de arbeidsmarkt moesten of wilden bege-
ven, konden dat - met uitzondering van fabrieksarbeid - ongelimiteerd doen.
303