"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

onderwijsverantwoordelijkheid over aan hun ambtelijke functionarissen. De
agent van nationale opvoeding en zijn opvolgers waren als politieke vertegen-
woordigers met een beperkte regeerperiode van een tot twee jaar - J.H. van
der Palm en A.R. Falck bleven als uitzonderingen ieder ongeveer zes jaar actief
(Ditzhuyzen 1977, 23 e.v. en 87 e.v.) - een ongewisse factor. De inbreng van
hoofdinspecteur Van den Ende was het opvallendst. Hij concipieerde een aan-
tal wettelijke voorschriften, waaronder de wet op het lager onderwijs van
1806. Hoofdinspecteur Van den Ende lette, zonder de details te verwaarlozen,
vooral op de mogelijkheden die de onderwijswetten boden en op de verplich-
tingen waartoe ze dwongen. Het daadwerkelijke schoolbezoek was een aan-
gelegenheid waaraan hoofdinspecteur Van den Ende zelf weinig aandacht
besteedde. Naast enkele kleinere reizen heeft hij driemaal - in 1808, in 1816
en 1821 - een inspectiereis door een aantal provincies gemaakt (Boekholt
1986, 7 e.v., Colenbrander 1916, 227 e.v. en ABiZc 4271). De daadwerkelijke
onderwijscontrole liet hij over aan zijn schoolopzieners. Zijn informatie ver-
kreeg hij door middel van correspondentie met de leden van het rijksschool-
toezicht. Schoolopzieners informeerden hem over de toestand en ontwikkeling
van het onderwijs. Hoofdinspecteur Van den Ende bleek een bureaucraat
(Stokman 1942, 5 e.v.) voor wie de jaarverslagen waarin de uitkomsten van
het schoolbezoek werden vastgelegd, van belang waren. Inspecteur Wijnbeek
gaf er de voorkeur aan zich langs de weg van het schoolbezoek op de hoogte
te stellen van het Nederlandse onderwijs. Hij was ook in dit opzicht geen
inspecteur, maar schoolopziener. Wijnbeek was een veldwerker die vele
inspectiereizen maakte, waarbij hij zich liet vergezellen door de schoolopziener
van het district waar hij zich ophield (Reinsma 1965, 120). De aandacht van
inspecteur Wijnbeek ging uit naar de didactiek van de vakken in alle scholen
die onder zijn beheer vielen. Met een scherpe blik oordeelde hij over het
onderwijs van het onderwijzende personeel. Hoofdinspecteur Van den Ende
was de inspecteur van het macroniveau, onderwijsinspecteur Wijnbeek toonde
belangstelling voor het mesoniveau en het microniveau. De gerichtheid van
hoofdinspecteur Van den Ende werd door het departement van onderwijs ge-
waardeerd. Het was er de oorzaak van dat hij zich in administratieve betekenis
kon onderscheiden. Rijksschooltoezichthouders, onder wie inspecteur Wijnbeek,
hielden zich niet bezig met de organisatiestructuur van het Nederlandse school-
systeem. Daarvoor zorgde de landelijke overheid en de afdeling onderwijs van
115