"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

eg
Cod is onzichtbaar en onbegryplyk voor ons. Uit het aanwezen der zichtbaare
waereld bewyst men allerzekerst het aanwezen van eenen Cod. Doch de algemeene
erkentenis van die gewigtigste waarheid behoeft zelfs niet eens eenen
grooten omslag van bewys. Zy is der redelyke natuure van den mensch byzonder
eigen en als ingeschapen.
"Alles wat ik zie, 't heelal komt van Cod en hoort aan Cod toe. Cod onderhoudt
en bestiert het heelal. - Cod is een wezenf dat in magt en verstand alle
onze begrippen oneindig te boven gaat. - Cod is heer en meester van ons
leven; Hy kan het ons laaten behouden, of Hy kan het ons afneemen naar zyn
welgevallen. - Cod laat alles groeijen, wat noodig is om gezond en gelukkig te
leeven. - Cod weet alles, zelfs alle onze gedagten".
De leesvaardigheid werd bevorderd met boekjes als "Lofzangen in prosa"
en "Lofzangen voor kinderen" (Buijnsters e.a. 1997, 102). Het bleek een
goede didactische aanpak. Het aantal geletterden nam in de loop van de tijd
toe. Kon omstreeks 1600 om en nabij 35% van het Nederlandse volk lezen,
rond 1700 en 1800 kon een percentage genoteerd worden van ongeveer 65%
(Dodde 1997b, 9). Misschien was de leesvaardigheid wel bevorderd door "de
rijmkonst" die "zinrijk, vermakelijk en doordringende is om den mensch tot
deugden aan te zetten" (Booy 1977b, 220), hetgeen onder meer geschiedde
door een gedichtje uit de "Trap der Jeugd" van C. de Gelliers:
Wagt U jonge jeugd voor 't kwaad
of het nu schoon in zwange gaat
laat geen dag ten ende gaan
of gij hebt wat goeds gedaan.
Tot de aard wij al te zaam behoren
de dood die komt ons alle by
wij werden ongelijk geboren
maar in gelijkheid sterven wij.
In het schoolvak schrijven kwam geen verandering. Het bleef vooralsnog
kalligrafisch tekenen. Van de leerlingen werd verlangd dat ze de pen op fraaie
wijze konden hanteren. Schrijven was tot aan het einde van de achttiende
eeuw schoonschrijven. Daarna werd het geleidelijjk aan vervangen door het
vlotgeschreven, zogenoemd lopend schrift (Esseboom 1995, 230 e.v.).
90