"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

het schoolsysteem van de achttiende eeuw zowel naar vorm als naar inhoud
over te nemen en voort te zetten. Dat gold in elk geval voor het onderwijs van
de Latijnse school, waaromtrent in 1798 ten overvloede werd opgemerkt, dat
de Latijnse scholen vooralsnog "op den ouden voet" (Hoorn 1907, 12) werden
voortgezet. Ook het "Reglement op de Latijnsche Scholen" van 1816 impli-
ceerde geen vernieuwing. Het rijksschooltoezicht toonde zich er tevreden mee.
Het viel het rijksschooltoezicht niet moeilijk het onderwijsbeleid van de lande-
lijke overheid uit te dragen.
Het onderwijsbeleid van de landelijke overheid was er uiteindelijk op
gericht van de Nederlandse samenleving een eenheid te maken. De schoolop-
zieners zagen dat als het leidende beginsel van hun werkzaamheden. Nadat de
Bataafse republiek een geografische eenheid tot stand had gebracht, lag een
culturele eenwording van de bevolking voor de hand. In 1823 sprak hoofdin-
specteur Van den Ende over "public spirit onzer natie" (ABiZc 4149), een
terminologie die in 1841 door schoolopziener Nassau leek te zijn overgeno-
men. Ook hij schreef over een "Nederlandsche public spirit" (Nassau 1841,
72). Deze eenheid was door de landelijke overheid gestalte gegeven in een
tweetal vormen van identiteit, te weten het algemeen Christendom als gods-
dienstige samenbinding en de Nederlandse taal als een samenvoegend com-
municatiemiddel. Ze waren de beginselen waardoor de pedagogische richtlijn
van het Nederlandse schoolsysteem bepaald werd. Het rijksschooltoezicht
heeft er van harte aan meegewerkt. Het leverde op zijn wijze bijdragen aan de
totstandkoming van de Nederlandse natie.
3.5 Een godsdienstig-rationele identiteit
Van het rijksschooltoezicht werd verwacht dat het de invoering van de wet-
telijke onderwijsvoorschriften in de scholen met prudentie begeleidde en onder-
steunde (Dodde 1968, 19 e.v.). In 1801 hield agent van nationale opvoeding
Van der Palm zijn schoolopzieners voor dat met omzichtigheid opgetreden dien-
de te worden. EIke "school is slechts voor een zekeren trap, en voor zeker soort
van volkomenheid vatbaar" (Palm 1846, 125). De invoering van de pedagogi-
sche richtlijn, de onderwijsdoelstellingen en het onderwijsprogramma bezorgden
het rijksschooltoezicht geen moeilijkheden. De onderwijsinspectie kon ervan uit-
gaan, dat de doelstelling van het Nederlandse schoolsysteem, te weten de oplei-
ding "tot alle maatschappelijke en christelijke deugden", de ontwikkeling van
144