"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

sociale bovenlaag protestantiseerde niet of nauwelijks. Het calvinisme werd de
heilsleer van de armen en de minderbedeelden. Doordat de lagere sociaal-
economische groeperingen groot in aantal waren en ruim de helft van de
Nederlandse samenleving uitmaakten, was het beeld van de Republiek calvinis-
tisch. De gereformeerden waren dominant. Zij slaagden er in hun stempel op de
school te drukken. Vooral op het lager onderwijs - met name op het armenon-
derwijs van de zeventiende en achttiende eeuw - had de calvinistische kerk veel
invloed (Dodde 1987, 56 e.v.). De andere vormen van onderwijs, in het bijzon-
der de Latijnse scholen, werden daarentegen meer bemvloed door het bijbels
humanisme (Bot 1955, 41 e.v.), een stroming waarvoor vooral docenten kozen.
Met name de remonstrantse leer was voor hen van betekenis.
fig. 2.4 het Nederlandse schoolsysteem van ongeveer 1600 tot 1850
hogeschool
------
hogeschool
Latijnse school
— - • ~-- • • - - - • • --• •--- -•- • • - - • ••- - - - • z i
bovenbouw
Franse school
Duytse school
onderbouw
kleine-kinderschool
Duytse school
Een andere maatschappelijke determinant die naast de godsdienstige
alteratie van invloed was op de scholen en hun onderwijs, was van staatkundi-
ge aard. De Nederlanden verklaarden zich in 1579 een republiek. Na een
periode van graafschappen, hertogdommen en heerlijkheden werden deze
gebieden in de loop van de vijftiende en zestiende eeuw als gewesten aanvan-
kelijk delen van het Bourgondische Rijk en later van het Habsburgse Rijk om in
het laatste kwart van de zestiende eeuw als republiek verenigd, maar bovenal
zelfstandig verder te gaan. De opstand tegen de Spaans-Habsburgse heerser
bracht de zeven gewesten Holland, Zeeland, Utrecht, Gelderland, Overijssel,
Groningen en Friesland tezamen als een autonome, federatieve staat. Hoewel
vrijwel alle bestuurlijk-juridische maatregelen gewestelijk en veelal stedelijk
18
1 C
12
in
c.
A
65