"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

scholen en de kapittelscholen vrijwel geen bekende geleerden als onder-
wijsgevenden konden aantrekken. Slechts de namen van enkele magisters van
kloosterscholen en rectores van kapittelscholen zijn aan de vergetelheid ontrukt.
Als rector van de school van het kapittel van St. Servaas te Maastricht verwierf
in 1233 Henricus bekendheid. De monnik Ubbo was aan het begin van de der-
tiende eeuw een onderwijsgevende van formaat. Hij was werkzaam in het
klooster Mariengaard (Post 1954, 157). Beiden - Henricus en Ubbo - zouden
over opvallende cognitieve kwaliteiten hebben beschikt. Zij behoorden evenwel
tot de uitzonderingen. Naast genoemden kunnen slechts enkele kloosterlingen
en kanunniken genoemd worden, zoals Geyko en Emanuel, Hariulph, Melis
Stoke (Blok 1892, 271 e.v.) en Jacob van Maerlant (Oostrom 1996r 93 e.v.).
Voor geleerden waren de kloosterscholen en kapittelscholen niet stimulerend
genoeg. Beide onderwijsinstituten boden geen ontwikkelingsmogelijkheden.
Begaafden zochten hun heil elders. Vooral na omstreeks 1400 bleken stads-
scholen voor intellectuelen een cognitief-stimulerende omgeving te zijn.
Tenslotte zouden de tegenvallende resultaten van de christianisering
evenzeer een terugval in het onderwijsniveau hebben kunnen bewerkstelligen.
De dienstbaarheid van de monniken en de missionerende activiteiten van de
kanunniken hadden tegen het einde van de twaalfde eeuw van de
Nederlanden nog geen christelijke gemeenschap gemaakt. Wat monniken en
kanunniken ook ondernamen, de bewoners van de Nederlanden bleven paga-
nistisch in denken en handelen. Tovermiddelen voor vruchtbaarheid, offerin-
gen aan vegetatiegeesten en geestbezweringen, het waren even zovele uitin-
gen van een hardnekkig oud-germaans geloof (Romein e.a. 1949, 176 e.v.).
Teleurstelling wat betreft het resultaat van hun inzet zou de aandacht voor het
onderwijs bij de abt-onderwijsopziener en scholasticus-onderwijsopziener heb-
ben kunnen verminderen. Doordat ze ondergeschikt waren aan de kloosterlijke
en kerkelijke hierarchic konden de Onderwijsopzieners niets anders dan instem-
men met de bestaande vorm en inhoud van de kloosterschool en de kapittel-
school. Naar hun opvatting was de school dienares van het klooster en de kerk
(Fortgens 1956, 17). Deze opvatting bepaalde hun onderwijstoezicht. Van een
falend onderwijstoezicht kan dan ook in dit verband niet gesproken worden.
Kloosterlijke en kerkelijke functionarissen gaven aan abten en scholastici hun
behoudende orders. Hun ondergeschikten voerden ze uit.
38