"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

De zuidelijkste groep, het Utrechtsche heuvelland, staat van de
Grebbe tot even voorbij Amerongen met een steilen rand in het Rijndal, even-
als de zuidrand der Veluwe, en maakt ook hier een Rijndijk overbodig. In deze
rand liggen het kleine stad/e Renen en het dorp Amerongen, welke beide op
den rand tabak kweeken en er in handelen; daardoor vindt men bij veel hui-
zen droogschuren voor dit artikel. Aan de oostzijde daalt het heuvelland steil
naar de vallei en gaat, min of meer met het voorkomen van een heuvelrug,
noordwest- en later noordwaarts, om op de breedte van Amersfoort te eindi-
gen. Langs den noordvoet gaat de Centraalspoorweg, langs den oostvoet de
lijn van Amersfoort naar Renen en langs den westvoet een tramweg".
De opmerking van de auteur van het onderwijsverslag van het jaar 1875,
dat leerlingen aardrijkskundeles kregen - maar voor lessen in geschiedenis en
biologic gold hetzelfde - "met behulp van wandkaarten", was met teksten als
die van Schuiling een vanzelfsprekendheid. De samenvattende tekst moest
gevisualiseerd worden. Ook de aantekening dat leerlingen de meeste vorderin-
gen maakten "waar zij geregeld in het schetsen van kaarten" (OV 1985, 130)
oefenden, was alleszins relevant. Het activeerde niet alleen de leerlingen, het
schetsen van kaarten voerde tevens aanschouwelijkheid in het verbale onder-
wijs in. In de hierbesproken periode van 1857 tot 1920 waren aanschouwelijk-
heid en aanschouwingsonderwijs een herontdekte didactische noviteit (Dodde
1983, 40 e.v.).
De inspecteurs beseften het onderwijs te idealiseren met een begrip als acti-
verend onderwijs waarin observeren, vastleggen en concluderen van betekenis
waren. Gevreesd moest worden dat inspecteur Mesker het in 1920 bij het rechte
eind had toen hij bij zijn schoolbezoeken waarnam, "dat te veel lessen worden
geleerd en door den onderwijzer te weinig moeilijke gedeelten er van worden
behandeld en verduidelijkt". De onderwijzer "is er te veel op uit te bewerken,
dat de kinderen iets weten en minder of het opvattingsvermogen, het begrijpend
intellect verscherpt, het inzicht verruimd wordt. Het leerboek" - in meer dan een
halve eeuw was er weinig veranderd - "heeft eene te groote plaats gekregen; het
levende boek, de onderwijzer, is minder aan het woord" (OV 19280, A/2).
4.7.3.5 Wiskunde
Het intellectualisme van het Nederlandse schoolsysteem werd in hoge
mate gedemonstreerd bij het vak wiskunde. Het had een abstractieniveau dat
356