"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

tacten met docenten die in klassensituaties kennis overdroegen en vaardighe-
den ontwikkelden.
4.7.2.2 Het onderwijsprogramma van het lager onderwijs
Uit de onderwijsverslagen van inspecteurs en schoolopzieners gedurende
de eerste helft van de negentiende eeuw kwam naar voren, dat het aantal
gerealiseerde vakken uit het onderwijsprogramma van het Nederlandse school-
systeem betrekkelijk beperkt was. De meeste leerlingen in de leeftijd van zes
tot twaalf jaar leerden lezen, schrijven en rekenen. Sommige kinderen kregen
ook nog onderwijs in aardrijkskunde en geschiedenis. Een klein aantal van hen
zette het schoolbezoek voort. Ze leerden op de leeftijd van twaalf tot zestien
of achttien jaar moderne en klassieke talen, natuurkunde en wiskunde. Dat
was ook nog het geval gedurende de tweede helft van de negentiende eeuw
en de eerste decennia van de twintigste eeuw. In zijn onderwijsverslag over
1921 schreef inspecteur P.W.H. Truijen zijn Nijmeegse schoolopziener W.F.
Smits na: "lezen, schrijven, rekenen" waren de "drie hoofdvakken van de
lagere school", waarvan de doelstellingen waren "behoorlijk en verstaanbaar
een eenvoudig stuk proza lezen, een loopende hand schrijven, rekenen kunnen
voor de praktijk van het leven" (OV 1921/2, A 67). Het rijksschooltoezicht
stelde zich er tevreden mee. In elk geval werd voor het platteland dat beperkte
onderwijsprogramma als voldoende beschouwd. De schoolopziener van het
arrondissement Geldermalsen, JJ. Naef, meldde in 1908 dat teneinde "de
hoofdvakken meer tot hun recht" te laten komen, een "inkrimping van vak-
ken" zoals die sedert de jaren zestig van de negentiende eeuw genoemd wer-
den, zeker "niet ongewenscht" (OV 1908/2, V 163) was. Het was geen nieu-
we opmerking. In 1860 werd in het onderwijsverslag van de landelijke
overheid genoteerd dat "lezen, schrijven, rekenen" en "de moedertaal" "in de
lagere school hoofdvakken" waren. Aan "het afzonderlijk onderwijs der overi-
ge vakken" kon "niet veel tijd besteed worden" (OV 1860, 90). Ook in het
onderwijsverslag van de landelijke overheid van 1891 werd opgemerkt dat aan
"lezen, schrijven, rekenen en Nederlandsche taal de meeste tijd moest worden
besteed" (OV 1891, 206). Het waren opvattingen die in het schoolleven van
alle dag opgedaan werden. De onderwijsinspectie vond onderwijs in de hoofd-
vakken belangrijk. Aardrijkskunde en geschiedenis waren grotendeels overbo-
dig voor de meeste leerlingen, alhoewel een orientatie in de ruimte - de eigen
343