"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

zicht. Het in 1860 opgerichte Christelijk Nationaal Schoolonderwijs (CNS)
(Langedijk 1953, 130) had sedert 1867 zogenoemde agenten als schooltoe-
zichthouders - veelal predikanten - in dienst. In 1907 werden deze vervangen
door inspecteurs, overwegend kweekschoolleraren die deze functie als neven-
betrekking uitoefenden (Waal Malefijt 1935, 283 e.v.). Er werden er vier aan-
gesteld, een aantal dat via een elftal in 1935 (Waal Malefijt 1935, 337) in
1960 uitgegroeid was tot een negentiental (Bennekom 1960, 118). Het in
1868 gestichte Gereformeerd Schoolverband (GSV) (Langedijk 1953, 171) liet
het schooltoezicht over aan een "instituut van vertrouwensmannen" (Benne-
kom 1960, 88). Tenslotte was er nog een schooltoezicht dat in het leven
geroepen werd door het in 1890 opgerichte Christelijk Volksonderwijs (CVO)
(Langedijk 1953, 290). In 1945 kon deze vereniging beschikken over zesen-
twintig inspecteurs (MVCV 1945, 106), een aantal dat in 1950 uitgegroeid
was tot achtentwintig inspecteurs (MVCV 1950, 134). Evenals het rooms-
katholieke schooltoezicht hadden ook de protestants-christelijke onderwijsin-
specties geen plaatselijke betekenis, maar landelijk belang.
De bijzondere protestants-christelijke inspecteurs hielden toezicht op de
hun toegewezen onderwijsinstituten. Hun taak was het onderwijs in kerkelijke
leerstellingen in banen te leiden. Daarbij waren zij attent op het intellectua-
lisme dat in deze vorm van het onderwijs zou domineren. Het godsdienston-
derwijs zou onder invloed staan van een overwegend verstandelijke benade-
ring die in het bijzonder bij maatschappelijk vakken opgeld deed. Onderwijs in
bijbelse geschiedenis kon echter geen overdracht zijn van godsdienstige feiten
en begrippen, maar het moest - het was het oude dilemma van intellectuele
kennis en geloofskennis (Verboom 1987, 253 e.v.) - inleidend zijn op een
Godservaring (Bloemendal 1992, 36 e.v.). De zorg om de identiteit van de
protestants-christelijke scholen bleef in de loop van de jaren de kernactiviteit
van het confessionele schooltoezicht, waarbij de bijzondere inspectorale aan-
dacht zich ook uitstrekte tot andere vakken dan het godsdienstonderwijs.
Vooral de vakken waarin het protestants-christelijke aspect kon doorklinken,
werden aan een inspectoraal schoolonderzoek onderworpen. Er werd in dit
verband over de bijzondere inspecteurs zelfs gesproken als identiteitsfunc-
tionarissen (Bos e.a. 1984, 205), die aandacht besteedden aan het evenwicht
tussen bijbelse kennis en bijbels geloof. De opmerking van een hoofd van een
school: "Hier leeren de kinderen de Kerkgeschiedenis niet met het hoofd, maar
444