"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

In de loop van de zeventiende eeuw werden er, zoals bijvoorbeeld op de
middeleeuwse Latijnse school, viermaal per jaar examens gehouden.
Afhankelijk van de resultaten van dit examen vond voor enkele leerlingen
"promotie" plaats. De driemaandelijkse examens werden geleidelijk aan terug-
gebracht tot tweemaal of eenmaal per jaar. Daarmee - met het systeem van
halfjaarlijkse of jaarlijkse overgangsbeoordelingen - deed het klassikale stelsel
met groepsonderwijs zijn intrede. Het onderwijs van een groep beliep een half
jaar of een jaar. Het klassikale stelsel bestond op den duur uit groepen leerlin-
gen, later klassen genoemd, die gedurende een half jaar of een jaar in zo'n
groep zaten. Het onderwijsprogramma was verdeeld - en dat was nieuw - over
groepen of klassen van een tijdbestek van een half jaar of een jaar. Terwiji de
onderwijsleerstof van een groep van de Groote School een afgerond geheel
was, vormde de onderwijsleerstof van een groep - van een klas - van de latere
Latijnse school een onderdeel van het onderwijsprogramma van de hele
school. Uit het groepsonderwijs vloeide het klassikale stelsel voort op het
moment dat de onderwijsleerstof van de groep niet meer beschouwd werd als
de onderwijsinhoud van een zelfstandige "school", maar als een onderdeel
van het onderwijsprogramma van een onderwijsinstituut dat verdeeld was over
een half jaar of een jaar. De examens werden overgangsexamens om te bepa-
len of de leerlingen naar de volgende groep konden of, zoals de vernieuwde
terminologie luidde: naar de volgende klas. Ze waren geen afsluiting meer van
een onderwijsperiode, maar een verwachting van de cognitieve prestaties van
leerlingen in de volgende klas. Het beginsel van het leertempo werd evenwel
niet losgelaten. Zittenblijven was in de achttiende eeuw niet aan de orde. Een
leerling die het onderwijsprogramma nog niet had afgerond, kon niet mee
doen aan het overgangs- of eindexamen. Zittenblijven bleek een fenomeen
dat zich manifesteerde in de negentiende eeuw.
Het oorspronkelijke groepsonderwijs met het leertempo als criterium -
zonder Zittenblijven - werd een goed systeem geacht. Het werd niet slechts
toegepast op de Groote School of de Latijnse school, maar ook Franse scholen
uit de zeventiende eeuw hadden hun onderwijsprogramma over zelfstandige
groepen verdeeld, elk met een eigen onderwijsleerstof. Evenals de Groote
Scholen en Latijnse scholen beschikten Franse scholen tevens over groepen
waarin onderwijs gegeven werd in lezen en schrijven in de Nederlandse taal.
Eerst werd lezen geleerd. Als een leerling die vaardigheid beheerste, volgde
60