"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

Maatschappij tot Nut van 't Algemeen benoemd tot onderwijsinspecteur van
de toenmalige Nutskleuterscholen. Mevrouw Nijkamp kreeg de opdracht het
onderwijs aan bedoelde scholen te veranderen en te verbeteren (Helsloot e.a.
1984, 151 e.v.). Haar werkzaamheden zouden een voorbereiding moeten zijn
op de voorwaarden die te gelegener tijd door de wettelijke voorschriften op
het kleuteronderwijs aan hier bedoelde scholen zouden worden gesteld. Mede
door deze ruime opdracht bleef haar invloed niet beperkt tot de ongeveer
honderd Nutskleuterscholen. Haar onderwijskundig-didactische opvattingen
en activiteiten stegen zelfs uit boven de inspectorale functie die de acht rijks-
schooltoezichthouders van het kleuteronderwijs sedert 1947 hadden. De werk-
zaamheden van mevrouw Nijkamp kregen landelijke allure; zij trad adviserend
op, waarbij ze onder meer attendeerde op het verschil tussen kleuter-
opvoeding en kleuteronderwijs. Weliswaar kon een opvoedkundige beinvloe-
ding van kleuters in het licht van de vrees voor staatspedagogiek door het
rijksschooltoezicht niet worden overgenomen, maar met mevrouw Nijkamp
waren de inspecteurs van het kleuteronderwijs van mening dat op het niveau
van het kleuteronderwijs opvoeding en onderwijs van kleuters slechts in
analytische zin gescheiden konden worden. De opvattingen van de kleuterin-
specteur van de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen maakten de weg vrij
voor het rijksschooltoezicht van het kleuteronderwijs om van de school voor
kleuteronderwijs een instituut voor kleuteropvoeding te maken. De denkbeel-
den van mevrouw Nijkamp werden door het rijksschooltoezicht geapprecieerd,
temeer omdat ook onder de rijksschooltoezichthouders van het kleuteron-
derwijs dit denkbeeld rond de jaren twintig van de twintigste eeuw aanwezig
was. Zij hadden een onafhankelijke medestander. In 1923 had mevrouw
J.S.C.P. van den Bent al bericht dat bewaarscholen "heilzame instellingen"
waren, "waar de kleintjes lichaam en geest harmonisch ontwikkelen, waar zij
orde en netheid leeren, waar zij de rechten van anderen leeren eerbiedigen,
waar zij hulpvaardigheid en inschikkelijkheid leeren en waar koppige kinderen,
door het zien gehoorzamen van anderen ook mede leeren gehoorzamen en
het trage kind zijn indolentie leert overwinnen" (OV 1923/2, 60). Mevrouw
Nijkamp zei het in eigentijdse bewoordingen na. De bewaarschool als voorbe-
reiding op het lager onderwijs was kleuterschool geworden waar kleine kinde-
ren een "grote vrijheid" werd toegestaan die voor een zinvolle vervulling van
de schooltijd "verschillende middelen" vereiste, teneinde "vrije expressie te
446