"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

geen kruisbeelden "of andere kerkelijke emblemata worden aangetroffen".
Ook de bijbel werd vrijwel niet meer als voorleesboek gebruikt of als boek om
het technische lezen te oefenen. Ondanks zijn aandrang beperkten de onder-
wijzers zich tot het met de kinderen bidden van veelal een algemeen-christelijk
gebed dat "zoowel door Israeliten en Mahomedanen als door Christenen, in
alle schakeringen", kon "worden beaamd". Schoolopziener W.J.G. van Olden-
zeel tot Oldenzeel prees op 28 juli 1881 een veelgebruikt gebed aan:
" Wij dan ken U Almagtige Cod, dat Gij ons weer
in de gelegenheid stelt, om iets goeds en nuttigs
te leeren. Schenk ons lust en uwen zegen, opdat
wij door dit onderrigt, wijzer en godsdienstiger
mogen worden".
Naar de mening van schoolopziener Van der Borsch kon het uitspreken
van een gebed waaruit eerbied sprak, die verschuldigd was "aan de godsdien-
stige begrippen van andersdenkenden", niet van de openbare school verwij-
derd worden. "Ik zou het diep betreuren", zo deelde Van der Borsch mee,
"indien dergelijke uitingen van een algemeen godsdienstig gevoel werden ver-
boden en ik zou daarin zien het prijsgeven van het neutraal karakter der open-
bare school door partij te kiezen voor de materialistische en ongodsdienstige
richting van weinigen". De openbare school was een christelijk, niet-confessio-
neel onderwijsinstituut. "Persoonlijk zou ik", schreef Van der Borsch, "ongene-
gen zijn mede te werken tot een dergelijk verbod en, mocht het gegeven wor-
den, mij aan het schooltoezicht onttrekken" (ASEDB 1). Toch zou de openbare
school geleidelijk aan zijn algemeen-christelijk karakter verliezen. Het streven
van de confessionele leidsmannen werd beloond.
4.5.3 De financiele determinant
De belangstelling voor de confessionele bijzondere school was in de twee-
de helft van de negentiende eeuw gering, hetgeen onder meer veroorzaakt
werd door een gebrek aan financiele middelen van de ouders van wie de kinde-
ren in beginsel bestemd waren voor deze categorie onderwijsinstituten. Het bij-
zonder onderwijs was duurder dan het openbaar onderwijs. In enkele gemeen-
ten was het openbaar onderwijs gratis. Het rijksschooltoezicht juichte deze
266