ARCHEION

112
ARTUR R. SYPUŁA
nych materiałów ma znaczenie wtórne. Podział narodowego zasobu archiwalnego
w zależności od stosunku własności materiałów archiwalnych wprowadza
art. 2 wspomnianej ustawy, dzieląc go na państwowy i niepaństwowy zasób archiwalny
2 .
Przedmiotem niniejszej analizy będzie przedstawienie i porównanie rozwiązań,
jakie przyjmuje się w systemach prawa archiwalnego wybranych państw
(głównie europejskich) w odniesieniu do materiałów archiwalnych, które polski
ustawodawca zalicza do drugiej z wyszczególnionych grup. Poszukując w ustawach
archiwalnych poszczególnych państw przedmiotowych regulacji, należy
zwrócić uwagę właśnie na kwestię własności materiałów archiwalnych. W tym
ujęciu materiałami archiwalnymi, które w poszczególnych porządkach normatywnych
są odpowiednikami archiwaliów zaliczanych przez polską ustawę archiwalną
do niepaństwowego zasobu archiwalnego, będzie przede wszystkim
dokumentacja powstała w wyniku działalności podmiotów innych niż państwo
lub jednostki samorządu terytorialnego i pozostająca pod prawnym lub tylko
faktycznym władaniem wytwórcy 3 albo jego prawnego następcy. Z pewnymi
zastrzeżeniami można objąć przedstawionym rozpoznaniem również archiwalia,
które zostały wprawdzie wytworzone przez — by użyć polskiej terminologii
ustawowej — państwowe lub samorządowe jednostki organizacyjne, ale
znajdują się we władaniu faktycznym podmiotów prywatnych (jest to problem
tzw. estray records w Nowej Zelandii). W szczególności zatem problematyka
niniejszego przeglądu dotyczyć będzie materiałów archiwalnych takich podmiotów,
jak: partie polityczne, organizacje społeczne (stowarzyszenia, związki
zawodowe, fundacje), Kościoły i związki wyznaniowe czy spółki prawa handlowego.
Analizie poddane zostaną także regulacje związane z dokumentacją
powstającą w wyniku działalności osób fizycznych, które odegrały istotną rolę
w kształtowaniu procesu historycznego.
Problemem, który należy ponadto wyjaśnić jeszcze przed przystąpieniem
do szczegółowej prezentacji rozwiązań normatywnych, jest zakres użytego
w tytule pracy pojęcia „postępowanie z materiałami archiwalnymi”. Wydaje
się bowiem, że ze względu na specyfikę archiwaliów prywatnych należy wspomnianemu
pojęciu nadać sens szerszy, niż czyni się to na ogół w archiwistyce.
Mówiąc o „postępowaniu z dokumentacją”, archiwiści mają zazwyczaj na my-
2
A. Biernat, Juridičeskij status častnih arhivov i arhivnih materialov v Polše [w:] W. Stępniak,
The Private Archives and Archival Materials in the Central and East European Countries. Materials
of the International Conference (Mądralin, October 8–11, 1998), ed. W. Stępniak,Warszawa 1999,
s. 31–45.
3
Choć w polskim porządku normatywnym tytuł własności jest przesłanką konieczną do zaliczenia
dokumentacji do niepaństwowego zasobu archiwalnego (npza), to z uwagi na konstrukcje przyjęte
w innych krajach musiałem nieco rozszerzyć pojęcie „odpowiedników”. Ze względu na fakt, iż
rozwiązania światowe są bardzo niejednolite, nie można było ustrukturyzować analizy podmiotowo
(tzn. z podziałem np. na partie polityczne, osoby fizyczne); bardziej zasadne wydawało się sukcesywne
omawianie ustaw archiwalnych poszczególnych państw.