ARCHEION

146
ARTUR R. SYPUŁA
nie warunków wywozu archiwaliów i terminowego ich powrotu na terytorium
Czech (kaucja przepada, jeżeli podmiot wywożący archiwalia nie dopełni warunków
określonych w zezwoleniu). Ministerstwo natomiast odmawia z mocy prawa
wywozu archiwaliów, jeżeli nie byłyby wtedy spełnione ustawowe warunki
zabezpieczenia archiwaliów albo stan materiałów nie pozwala na ich wywóz.
W jeszcze większym stopniu ograniczenia wywozowe dotyczą archiwaliów,
które są przedmiotem trwającego postępowania o uznanie ich za archiwalne zabytki
kultury lub narodowe zabytki kultury 87 — do czasu wydania rozstrzygnięcia
w tej sprawie wywóz archiwaliów jest zakazany. Archiwalia, które już zostały
uznane za archiwalne zabytki kultury lub narodowe zabytki kultury, mogą
być wywożone za granicę jedynie na czas określony w celach wystawienniczych
lub restauratorskich za uprzednią zgodą właściwej władzy. Ministerstwo Spraw
Wewnętrznych prowadzi ewidencję archiwaliów wywożonych poza terytorium
Czech i kontroluje, czy wróciły w terminie określonym w zezwoleniu.
W trosce o stan zasobu archiwalnego (w tym powstałego w wyniku działalności
podmiotów prywatnoprawnych) ustawodawca czeski przyznał właścicielom
i posiadaczom archiwaliów pewne przywileje. Przede wszystkim mogą
oni zwrócić się do właściwego archiwum o pomoc merytoryczną w zakresie
opieki nad archiwaliami 88 . Omawiana ustawa przyznaje również właścicielowi
archiwaliów, które nie są w gestii archiwum publicznego, prawo do roszczenia
o przyznanie zryczałtowanej dotacji państwowej z tytułu uznania posiadanych
przez niego dokumentów za archiwalia. Wniosek w tej sprawie zinteresowany
podmiot musi złożyć w terminie trzech miesięcy od daty uznania przedmiotowych
dokumentów za archiwalia. Wniosek ten składa się do Ministerstwa Spraw
Wewnętrznych za pośrednictwem Archiwum Narodowego lub obwodowego
(zależy to od tego, które archiwum prowadzi ewidencje podstawową lub wtórną
dla danych materiałów). Innego rodzaju prawem podmiotowym, jakie przysługuje
prywatnoprawnemu właścicielowi archiwaliów, jest domaganie się zwrotu
nakładów niezbędnych do zabezpieczenia archiwaliów zgodnie z przepisami
ustawy. Wniosek w tej sprawie składa właściciel archiwaliów do Ministerstwa
Spraw Wewnętrznych za pośrednictwem Archiwum Narodowego lub obwodowego
(właściwość taka sama jak przy dotacji z § 24 [2]) w terminie sześciu
miesięcy od dnia, w którym dokonano nakładów; po upływie tego terminu wspomniane
roszczenie wygasa.
Osobnym problemem czeskiego systemu archiwalnego jest status tzw. archiwów
prywatnych. Zgodnie z zapisem w § 42 czeskiej ustawy archiwalnej archiwa
87
„Zabytki kultury” i „narodowe zabytki kultury” to pojęcia zapisane w ustawie o państwowej
opiece nad zabytkami — Zákon České národní rady ze dne 30. března 1987 o státní památkové péči,
č. 20/1987 Sb. (definiują je §§ 2–4).
88
§ 24.1: Vlastník nebo držitel archiválie má právo na bezplatné poskytování informačních a poradenských
služeb týkajících se péče o archiválie. Tyto služby poskytuje Národní archiv nebo státní
oblastní archiv.