ARCHEION

456 AGNIESZKA BARTOSZEWICZ, HENRYK BARTOSZEWICZ
skim 143 , 2 w powiecie kamienieckim 144 . Zostały one sporządzone w latach
70. XVIII w. Autorem trzech map jest geometra przysięgły Antoni Ditiuk Jędrzejowski.
Czwartą wykonał komornik graniczny powiatu czernihowskiego
Antoni Zubrzycki. Zachowała się ona jednak jedynie w kopii sporządzonej
przez kpt. Winnickiego. Mapy wykonano w zbliżonej skali, od ok. 1:12 000
do ok. 1:16 000. W zespole Mapy podkomorskie 145 znajduje się mapa dóbr
Puchowicze, położonych w powiecie i województwie mińskim, sporządzona
w końcu XVIII w. przez geometrę przysięgłego sądowego Jana Jurkowskiego
w skali ok. 1:21 000 146 .
Największa liczebnie grupa osiemnastowiecznych kartografików sądowych
w zbiorach AGAD, ale nie w zespołach Map sądowych, znajduje się w archiwach
rodowych, głównie w Archiwum Warszawskim Radziwiłłów, Archiwum
Potockich z Łańcuta i Archiwum Potockich z Jabłonny. Za jedną z najbardziej
interesujących, ze względu na przedmiot, genezę i strony sporu oraz datę powstania,
należy uznać mapę wsi Wieczerzewicze i Werkały 147 . Została ona sporządzona
w 1754 r. przez komornika powiatu wołkowyskiego Tomasza A. Lenczewskiego
w związku z procesem, jaki toczył się od 1751 r. między rodem
Oskierków a Hieronimem Radziwiłłem. Na mapie przedstawiono sytuację obu
sąsiadujących wsi i oznaczono obszar będący przedmiotem sporu granicznego.
W legendzie objaśniono znaki literowe użyte na mapie do opisania sporu i znaki
topograficzne, którymi oznaczono na mapie drogi, rzeki, kopce i drzewa 148 .
Uwagę zwracają cztery mapy dotyczące toczącego się przed Trybunałem
Krajowym Lwowskim sporu terytorialnego między wsiami Ostapie, Zarubińce,
Hibowo i Iwankowce, należącymi do tzw. państwa grzymałowskiego (nazwa
pochodzi od miasta Grzymałów w powiecie skałackim), stanowiącymi własność
143
AGAD, Zb. Kart. 500–14; Zb. Kart. 500–17.
144
AGAD, Zb. Kart. 500–15; Zb. Kart. 500–16.
145
Sąd podkomorski wyodrębnił się w Koronie w końcu XIV w. i uzyskał wyłączną kompetencję
w sprawach o rozgraniczanie dóbr szlacheckich; okresem rozwoju sądów podkomorskich był XVI w.;
okres ich działalności zamyka upadek Rzeczypospolitej Obojga Narodów, wraz trzecim rozbiorem
w 1795 r.; J. Bardach, Historia państwa i prawa Polski, t. 1, s. 479; S. Kutrzeba, Historia ustroju
Polski, s. 178.
146
AGAD, Zb. Kart. 520–11.
147
Mapa powstała w związku ze sporem granicznym między Radziwiłłami a Oskierkami; konflikty
własnościowe dotyczące terenów, na których były położone sąsiadujące ze sobą wsie Wieczerzewicze
i Werkały, swoją genezą sięgały przełomu XVI i XVII w.; początkowo była to rywalizacja
między Radziwiłłami i Chodkiewiczami o księstwo słuckie, dziedzictwo książąt Olelkowiczów, które
ostatecznie — w wyniku małżeństwa Janusza Radziwiłła z Zofią Olelkowiczówną — znalazło się na
początku XVII w. w posiadaniu Radziwiłłów; wsie Wieczerzewicze i Werkały, wcześniej wchodzące
w skład księstwa słuckiego w XVII i XVIII w., aż po początek XIX w. były przedmiotem sporów
pomiędzy właścicielami i dzierżawcami tych dóbr; H. Bartoszewicz, Kartografika radziwiłłowskie,
s. 124.
148
AGAD, Zb. Kart. 446–39.