ARCHEION

ARCHIWUM PAŃSTWOWE W WILNIE (1922–1939)
291
w korespondencji urzędowej. Miało to także niekorzystne następstwa dla pracowników
archiwum, przede wszystkim finansowe. W. Gizbert-Studnicki pisał:
„Szczególniej pragnę zwrócić uwagę na tę okoliczność, iż urzędnicy Archiwum
Państwowego w Wilnie z powodów nieokreślenia ich stanowiska służbowego
nie mogli dotychczas i nie są w stanie skorzystać z zaliczek, które wszystkim
innym urzędnikom państwowym już dawno zostały wypłacone. Przy drożyźnie
panującej w Wilnie sprawa zaliczek jest bardzo ważna i niezałatwienie jej stawia
w wyjątkowo ciężkiem położeniu materialnym najbardziej upośledzonych
pod względem materialnem urzędników Archiwum Państwowego w Wilnie” 38 .
Rozpoczynająca się hiperinflacja stanowiła dodatkowy czynnik kładący się cieniem
na sytuację archiwistów wileńskich. We wrześniu zniesiono niezależność
archiwum wileńskiego od władz archiwalnych w stolicy. Była to zmiana dość
bolesna, bo oznaczała przede wszystkim utratę dużej liczby etatów. W okresie
istnienia Litwy Środkowej archiwum zatrudniało 26 urzędników. Po włączeniu
do sieci polskich archiwów państwowych liczba etatów spadła do 10. Wobec takiej
redukcji skierowano do pracy w archiwum 40 maturzystów. Byli to zdemobilizowani
żołnierze wynagradzani z funduszu Komitetu Obywatelskiego. Traktowano
ich jak dietariuszy. Pracowali trzy godziny dziennie. Wykonywali różne
prace: katalogowali, ale przede wszystkim dokonywali różnych przemieszczeń
akt 39 . W listopadzie 1922 r. W. Gizbert-Studnicki podejmował jeszcze działania
zmierzające do podporządkowania archiwów wileńskich miejscowemu wojewodzie.
Spotkały się one jednak z brakiem akceptacji ze strony Wydziału Archiwów
Państwowych 40 . Wątpliwości i polemiki dotyczące statusu Archiwum Państwowego
w Wilnie nie zakończyły się w 1922 r. Powracały jeszcze później. Jednym
z ich powodów był problem terenu działania archiwum. Jako AAD gromadziło
ono akta z terenu generał-gubernatorstwa wileńskiego. Obszar województwa wileńskiego,
do 1926 r. ziemi wileńskiej, był nieco mniejszy. W. Gizbert-Studnicki
zabiegał, by teren działalności archiwum pozostał niezmieniony. Na początku
1924 r. Paczkowski zgodził się, by dyrekcja archiwum informowała wydział
o odnalezieniu gdziekolwiek i jakichkolwiek archiwaliów, nie tylko na terenie
ziemi wileńskiej, lecz również w województwach nowogródzkim i poleskim 41 .
Casus Archiwum Państwowego w Wilnie stanowił dobrą ilustrację trudności występujących
w polityce unifikacji państwa polskiego. Program jednolitej polityki
archiwalnej spotykał się z niechęcią ze strony silnego ośrodka, jakim było Wilno
i skupione w nim środowisko ludzi kultury. Miasto było przy tym i wieloetniczne,
i wielokonfesyjne. Sytuacja taka wymagała dużej sprawności politycznej
38
Ibidem, pismo W. Gizberta-Studnickiego do Wydziału Archiwów Państwowych, 17 listopada
1922, k. 21.
39
Ibidem, sygn. 44, „Trzy okresy”, k. 299; R. Mienicki, Archiwum Państwowe, s. 127.
40
LCVA, f. 286, APWil., Ap. 1, sygn. 5, pismo ministra WRiOP, k. 22 r. i v.
41
Ibidem, pismo J. Paczkowskiego, 29 stycznia 1924, k. 28.