ARCHEION

284 ALICJA KULECKA
jego upadku były bardzo dotkliwe. Oznaczały zesłania na Syberię wielu właścicieli
ziemskich i konfiskaty majątków. W tym mieście miały swoją siedzibę liczne towarzystwa
naukowe zarówno o charakterze zawodowym, jak i społecznym. Wilno
było ważnym ośrodkiem wydawania prasy i literatury polskiej.
Archiwum Państwowe w Wilnie to instytucja, która do 1922 r. nosiła nazwę
Centralne Archiwum Akt Dawnych (CAAD) w Wilnie. Jej historia nie była
dotychczas przedmiotem odrębnych analiz historiograficznych. Wspomnieć
jednak należy, że pierwsze podsumowanie działalności tej placówki w okresie
Polski niepodległej wyszło spod pióra Ryszarda Mienickiego w 1937 r. 2 Źródła
do dziejów Archiwum Państwowego w Wilnie są bardzo bogate. Wśród nich
należy wymienić w pierwszej kolejności archiwalia. W Litewskim Centralnym
Archiwum Państwowym (Lietuvos Centrinis Valstybės Archivas) w Wilnie jest
przechowywany zespół archiwalny o nazwie Archiwum Państwowe w Wilnie
(f. 286). Jest on rezultatem działalności tej instytucji. Archiwum należało do
sieci archiwów państwowych Polski niepodległej. Zachowanie tych materiałów
jest tym cenniejsze, że znalazły się one w grupie nielicznych, ocalałych archiwaliów,
powstałych w wyniku działalności archiwów państwowych. Zespół liczy
999 jednostek archiwalnych. Wśród nich znajdują się akta organizacji i zarządzania,
w tym finansowe, akta osobowe pracowników archiwum oraz korzystających
z jego zasobu. Pierwsza grupa akt to jednostki o numerach 1–151 oraz
995–999. Akta korzystających oznaczone są numerami 250–931. Akta osobowe
pracowników posiadają numery 932–994. Niniejsze rozważania oparte zostały
na wybranych materiałach pochodzących z tego zespołu 3 .
Działalności Archiwum Akt Dawnych (AAD) w Wilnie poświęcił kilka artykułów
Ryszarda Mienicki. Wymienić tu należy jego trzy prace. Dwie z nich
dotyczą historii instytucji, poprzedników Archiwum Państwowego w Wilnie,
tj. Centralnego Archiwum Akt Dawnych w Wilnie i Witebsku 4 . Trzecia publikacja
przybliża historię jednego z ważniejszych zbiorów w zasobie archiwum
— Archiwum Murawiewskiego, dzieje jego tworzenia i metody opracowania.
Uzupełnieniem tych źródeł jest pamiętnik autorstwa Ryszarda Mienickiego, przechowywany
w Bibliotece Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu 5 . Został
on spisany po 1945 r. Składa się z czterech części. Pierwsza z nich dotyczy dzieciństwa
autora spędzonego w ziemi połockiej, lat nauki w gimnazjum w Rydze
(1896–1904), studiów uniwersyteckich w Petersburgu i Krakowie (1906–1910)
oraz pobytów w Witebsku, Warszawie i Dorpacie (1910–1915). Druga część zo-
2
R. Mienicki, Archiwum Państwowe w Wilnie [w:] Wilno i Ziemia Wileńska. Zarys monograficzny,
t. 2, kom. nauk. S. Kościałkowski i inni, Wilno 1937, s. 126–130.
3
LCVA, APWil., f. 286, Inwentarz.
4
R. Mienicki, Archiwum Akt Dawnych w Wilnie w okresie od 1796 do 1922 roku. Zarys historyczny,
Warszawa 1923; idem, Archiwum Akt Dawnych w Witebsku (Centralne Archiwum Witebskie) 1852–1939,
Warszawa 1939; idem, Archiwum Murawiewskie w Wilnie (R. 1898–1901–1936), Warszawa 1937.
5
R. Mienicki, Pamiętnik, Biblioteka Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, sygn. Rkp 962/II.