ARCHEION

48 ADRIAN NIEWĘGŁOWSKI
zasobem archiwalnym, własność ta przysługuje przede wszystkim Skarbowi
Państwa (w przypadku archiwów funkcjonujących jako jednostki budżetowe).
Oprócz tego własność taka może przysługiwać państwowym osobom prawnym
(np. uczelniom) w odniesieniu do materiału, którym zarządza archiwum zakładowe
(stanowiące jednostkę organizacyjną danej osoby prawnej). Właścicielami
omawianych w tym miejscu materiałów archiwalnych mogą być wreszcie podmioty,
które ani same nie są archiwami, ani nie mają archiwów w swej strukturze,
natomiast powierzono im zarząd zasobem państwowym. Taka możliwość
istnieje w wypadku muzeów i bibliotek, które nie posiadają niekiedy wewnętrznych
jednostek organizacyjnych. Warunkiem jest jednak, by biblioteka czy muzeum
dysponowały podmiotowością cywilnoprawną — inaczej nie mogą nabyć
własności.
Po drugie, w wypadku tzw. ewidencjonowanego niepaństwowego zasobu archiwalnego
własność materiałów archiwalnych przysługuje osobom prawnym,
które są zarządcami tego zasobu. Chodzi tutaj o partie polityczne oraz inne organizacje
o charakterze politycznym, społecznym, zawodowym i gospodarczym
(np. stowarzyszenia i fundacje), Kościoły i związki wyznaniowe (por. art. 42
in fi ne ustawy o archiwach).
Po trzecie, nieewidencjonowany niepaństwowy zasób archiwalny tworzą materiały
powstałe lub powstające w wyniku działalności osób fizycznych i stanowiące
ich własność (ewentualnie ich następców prawnych — por. w zw. z tym
art. 46 ustawy o archiwach).
Patrząc od strony podmiotowej, należy dokonać pewnego uogólnienia
i stwierdzić, że właścicielami materiałów archiwalnych są Skarb Państwa i inne
osoby prawne, a ponadto osoby fizyczne, w zależności od rodzaju materiału.
Co się zaś tyczy kwestii przedmiotowej, można mieć wątpliwości, w jakim
dokładnie znaczeniu ustawodawca posługuje się sformułowaniem „własność
materiałów archiwalnych”. Powstaje pytanie, czy chodzi tutaj o własność rzeczy
ruchomych w rozumieniu kodeksu cywilnego, czy także o „własność intelektualną”,
a więc majątkowe prawa autorskie i pokrewne do materiałów archiwalnych.
Wydaje się, że pojęcie „własności materiałów archiwalnych” na gruncie ustawy
o archiwach trzeba interpretować wąsko, ograniczając je raczej do stosunków
prawno-rzeczowych. Przemawia za tym kilka powodów. Samo określenie
„własność intelektualna” nie występuje w ustawie o prawie autorskim, chociaż
oczywiście prawa autorskie zalicza się w doktrynie do tego typu własności 11 ,
11
M. Poźniak-Niedzielska, Własność intelektualna w procesie stowarzyszania się Polski ze
Wspólnotami Europejskimi [w:] 45 lat Wydziału Prawa i Administracji UMCS w Lublinie. Księga
pamiątkowa uroczystości jubileuszowych obchodzonych na Wydziale Prawa i Administracji UMCS
w 1994 roku, Lublin 1995, s. 111 i n.; eadem, Ewolucja prawa własności intelektualnej w dobie współczesnej,
„Państwo i Prawo” 2002, nr 10, s. 5 i n.; zob. również: M. Czajkowska-Dąbrowska, Własność
czy własności (intelektualne)? [w:] Współczesne problemy prawa handlowego. Księga jubileuszowa