ARCHEION

60
ADRIAN NIEWĘGŁOWSKI
ści 36 . Nie ma zatem obowiązku dania zabezpieczenia w przypadku, gdy Skarb
Państwa korzysta z prawa pierwokupu w celu nabycia nieewidencjonowanych
niepaństwowych materiałów archiwalnych.
Uprawnienie, o którym mowa, jest niezbywalne (art. 602 § 1 zd. 1 k.c.) 37 .
Żaden przepis nie przyznaje również Skarbowi Państwa możliwości częściowego
wykonywania tego prawa, co sprowadzałoby się przykładowo do zakupu
jedynie najbardziej wartościowych archiwaliów, którymi dysponuje dana osoba
fizyczna. Oznacza to więc, że omawiane prawo pierwokupu jest niepodzielne
(art. 602 § 2 zd. 2 k.c.). Takie rozwiązanie jest, jak się wydaje, trafne, bowiem
chroni zbywcę przed sytuacją, w której po wykonaniu przez Skarb Państwa prawa
pierwokupu, co do bardziej atrakcyjnej części archiwaliów, nie mógłby znaleźć
kupującego w odniesieniu do pozostałej części 38 .
Prawo pierwokupu nie przysługuje Skarbowi Państwa w jednym przypadku.
Mianowicie, zgodnie z treścią art. 9.2 ustawy o archiwach, Skarb Państwa nie
może z niego skorzystać w sytuacji, gdy „[…] materiały archiwalne wchodzące
do nieewidencjonowanego niepaństwowego zasobu archiwalnego są oferowane
do nabycia jednostkom organizacyjnym, o których mowa w art. 22 ust. 2
[ustawy o archiwach — podkreśl. aut.], jeżeli materiały te uzupełniają aktualnie
posiadany archiwalny zasób historyczny tych jednostek”. Przepis art. 22.2 ustawy
o archiwach, dotyczy — o czym kilkakrotnie wspominano — tzw. niearchiwalnych
zarządców państwowym zasobem archiwalnym, a więc np. Biblioteki
Narodowej.
Regulacja przepisu art. 9.2 ustawy o archiwach wymaga kilku zdań komentarza.
Przede wszystkim, biblioteki i archiwa nie uzyskały na podstawie tego
przepisu „lepszego” prawa pierwokupu. Wydaje się, że w ogóle nie mają one
prawa pierwokupu materiałów archiwalnych. Mogą one nabyć własność nieewidencjonowanych
archiwaliów tylko wówczas, gdy osoba fizyczna zwróci się do
nich z ofertą. Osoba ta nie ma jednak takiego obowiązku. Jeżeli nie skieruje
oferty do biblioteki czy muzeum, tylko do innego podmiotu, automatycznie niejako
„odżywa” prawo pierwokupu Skarbu Państwa. Sprzedaż materiału w tej
ostatniej sytuacji nadal może nastąpić tylko pod warunkiem, że Skarb Państwa
nie skorzysta ze swego uprawnienia.
Bezwarunkową umowę z biblioteką czy muzeum można zawrzeć tylko wtedy,
gdy materiały archiwalne nabywane są w celu uzupełnienia ich aktualnie
posiadanego zasobu historycznego. Jeżeli zaś takiego celu nabycia archiwaliów
nie można przypisać nabywcy, wówczas umowa z biblioteką czy muzeum może
być zawarta tylko pod warunkiem, że Skarb Państwa nie skorzysta ze swojego
36
J. Górecki, Komentarz do art. 601 kodeksu cywilnego [w:] Prawo pierwokupu, „System Informacji
Prawnej LEX”, notka 5.
37
Co do szczegółów por.: J. Jezioro, op.cit., s. 1012.
38
Por.: Z. Gawlik, op.cit., s. 187–188.