ARCHEION

294 ALICJA KULECKA
obszernych sal. W wielu miejscach zburzone zostały sklepienia cel i korytarzy.
Po likwidacji kościoła unickiego w Rosji w 1875 r., gmach ten znalazł się w posiadaniu
cerkwi prawosławnej 53 .
Powierzchnia zajmowana przez archiwum była bardzo duża. W dwóch gmachach
na Uniwersyteckiej było to 890 m kw., w kościele 12,4 tys. m kw., w gmachu
pobazyliańskim 309 m kw. Archiwum zajmowało więc ok. 13 599 m kw.
powierzchni. Większość pomieszczeń magazynowych znajdowała się w kościele.
Zasób archiwum liczył ponad 11,5 tys. m.b. Taka ilość akt znajdowała się
w kościele. Były one jednak zlokalizowane także w innych pomieszczeniach.
Sytuacja lokalowa była bardzo zła. Nie była ona także dobra w okresie okupacji
rosyjskiej, a także w czasie pierwszej wojny światowej. Wówczas archiwum
mieściło się w kilku gmachach. Stanowiło w tym czasie, jak oceniono, „szereg
samoistnych, odrębnych i porozrzucanych po mieście archiwów” 54 . Można
więc uznać, że była to swoista odmiana federacji budynków i kolekcji archiwalnych.
Archiwum Akt Dawnych zmieniało kilka razy swoją siedzibę. Początkowo
mieściło się przy ulicy Wielkiej, naprzeciwko cerkwi św. Mikołaja. Następnie
przeniesiono je do gmachu pouniwersyteckiego. Zostało zlokalizowane w salach
bibliotecznych i pomieszczeniach gabinetu fizycznego. W 1875 r. zostało przeniesione
do sal na drugim piętrze tego gmachu 55 . W 1926 r. archiwum mieściło
się w gmachach, które nie były jego własnością. Kościół franciszkański był przy
tym w złym stanie. Jego sytuacja prawna w niepodległej Polsce uległa zmianie.
Franciszkanie odzyskali formalnie kościół w 1919 r., archiwum zaś pozostawało
tylko jego użytkownikiem do czasu znalezienia innego budynku.
Jednym z poważnych problemów, przed którym stanął dyrektor Archiwum
Państwowego w Wilnie, była sprawa budynku umożliwiającego scalenie zasobu
oraz lepsze zabezpieczenie materiałów. Sytuacja była szczególnie trudna w kościele
pofranciszkańskim. W. Gizbert-Studnicki opisywał ją w sposób dramatyczny
w liście z 17 września 1923 r. kierowanym do Wydziału Archiwów Państwowych
MWRiOP. Podkreślił w nim przede wszystkim, że przechowywane w tym
miejscu akta nie były dobrze zabezpieczone. Pisał: „akta w tym kościele złożone
nie tylko butwieją z powodu wilgoci lecz są narażone na niebezpieczeństwo
pożaru i kradzieży” 56 . Wskazywał, że archiwum podejmowało działania w celu
lepszej ochrony akt, kierując prośby do policji. Jej działania jednakże zależały
od kondycji ekonomicznej. Wystawiony posterunek policyjny dla ochrony przed
kradzieżą został zniesiony na skutek wprowadzonych oszczędności budżetowych.
Rozpoczęły się kradzieże akt. Na szczęście, jak oceniali archiwiści, wyniesiono
materiały nieposiadające większego znaczenia — z archiwum byłego
53
Ibidem.
54
Ibidem, „Odpowiedź na ankietę”, k. 57 v.
55
Ibidem, „Odpowiedź na kwestionariusz”, k. 57 v.
56
Ibidem, sygn. 12, W. Studnicki do Wydziału Archiwów Państwowych, k. 36.