ARCHEION

ARCHIWUM PAŃSTWOWE W WILNIE (1922–1939)
311
dienski 155 . Nikolski dokonał pierwszej systematyzacji i inwentaryzacji zbioru 156 .
Jego działalność spotkała się jednak z bardzo krytyczną oceną R. Mienickiego,
który o opracowanym przez niego i opublikowanym następnie inwentarzu
(pt. Ilustrowany katalog) pisał: „Inwentarz Nikolskiego, jeśli chodzi o archiwum,
poza wadliwym układem, nie obejmował całości, a nawet przeważnej
części jego owoczesnej zawartości. Opracowany w pośpiechu, bez planu, bez
znajomości rzeczy i nawet samego archiwum, dotyczy zaledwo drobnej jego
części. Ułożony przedwcześnie, w toku napływania wciąż nowych archiwaliów,
przed ich poznaniem i uporządkowaniem, nie objął nawet akt przekazywanych
w 1899 r. przez wil.[eński] urząd gubernialny, pominął 2500 akt lustracyjnych,
przejętych w r. 1901, nie wspomniał o pismach gen.[erał] gub.[ernatora] Nazimowa,
o których już przedtem [w r. 1902] pisano w Wileńskim kalendarzu” 157 .
Publikacja ta nie cieszyła się też szacunkiem władz Muzeum Murawiewskiego.
Instytucja ta realizowała też program wydawania źródeł z omawianego zbioru.
Ukazał się jeden tom wyboru dokumentów. Ich wydawcą był A. Bielecki, inicjator
utworzenia muzeum. Publikacja nosiła tytuł Sbornik dokumientov Murawjevskago
Musieja. Ukazała się w 1906 r. Spotkała się z ostrą krytyką historyków
polskich. Autor recenzji opublikowanej w wydawanym we Lwowie „Kwartalniku
Historycznym” wskazywał na przedmowę jako na dzieło „przesiąknięte nienawiścią
do Polaków i Polski czynownika moskiewskiego ze szkoły Murawiewa
wieszatiela” 158 . Negatywnie ocenił także wybór dokumentów podany w wydawnictwie.
Jego zdaniem dominowały w nim „rzeczy niemające większego znaczenia
historycznego, ordynaryjne denuncjacje policyjne, znamienne chyba tylko
z tego względu, że malują głupotę i nikczemność czynownictwa rosyjskiego” 159 .
W 1913 i 1915 r. ukazały się dalsze wydawnictwa oparte na zasobie muzeum
poświęcone historii powstania styczniowego 160 . Ich publikację łączyć należy
z działalnością edytorską A.I. Miłowidowa.
Według szacunkowych wyliczeń R. Mienickiego archiwum przed wybuchem
pierwszej wojny liczyło ok. „trzydziestu paru tysięcy” woluminów 161 . Po
opuszczeniu Wilna przez Rosjan Archiwum znalazło się pod zarządem Wileńskiej
Komisji Archeologicznej, podobnie jak inne archiwa znajdujące się w tym
mieście. Wówczas to opiekę nad nim powierzono archiwariuszowi miejskiemu
W. Gizbert-Studnickiemu. Do zbiorów Centralnego Archiwum Akt Dawnych
włączono je w okresie tzw. pierwszej okupacji bolszewickiej (16 stycznia–
155
Ibidem, s. 41.
156
Ibidem, s. 42–44.
157
Ibidem, s. 44.
158
Ibidem, s. 45.
159
Ibidem.
160
Ibidem, s. 46–47.
161
Ibidem, s. 51.