ARCHEION

ARCHIWUM PAŃSTWOWE W WILNIE (1922–1939)
289
się one w kompetencjach niemieckiego komendanta Wilna (Stadthauptmann)
i władz wojskowych. We wrześniu 1917 r. Niemcy przekazali zarząd nad archiwami
litewskiej Tarybie. W czasie okupacji bolszewickiej archiwa znalazły się
w kompetencjach Komisji Archeologicznej, zależnej od Ludowego Komisariatu
Oświaty Rosji bolszewickiej. W grudniu 1918 r. Rada Archiwalna, działająca
w Rzeczypospolitej Polskiej, przyjęła uchwałę o konieczności rozciągnięcia
opieki nad archiwaliami znajdującymi się w Wilnie i na terenach należących do
Rzeczypospolitej. Wnioskodawcą był Wacław Gizbert-Studnicki, były kierownik
Archiwum Miejskiego w Wilnie. W tym okresie pełnił on funkcję dyrektora
Archiwum Państwowego w Piotrkowie 23 . Od 19 kwietnia 1919 do 14 lipca
1920 r. Centralne Archiwum Akt Dawnych było administrowane przez Zarząd
Cywilny Ziem Wschodnich. W dniu 19 kwietnia 1919 r. Wydział Archiwów Państwowych
(WAP) Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego
(MWRiOP) delegował do Wilna swojego przedstawiciela. Był nim Wacław Gizbert-Studnicki.
Powrócił on do miasta w końcu kwietnia 24 . Zarząd Archiwalny
działał początkowo przy komisarzu miasta Wilna, następnie przy Komisariacie
Generalnym Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich (ZCZW). Decyzja o jego
ustanowieniu została opublikowana w „Dzienniku Urzędowym Zarządu Cywilnego
Ziem Wschodnich” 25 . W dniu 1 stycznia 1920 r. został utworzony Wydział
Archiwów Państwowych przy Komisariacie Ziem Wschodnich zależnym od zarządu
26 , analogicznie do WAP przy MWRiOP rządu RP. Polityka archiwalna zarządu
przewidywała tworzenie archiwów w centrach administracyjnych — Wilnie
i Mińsku, w dalszej kolejności planowano utworzenie archiwów w Grodnie
i Łucku 27 . Już w tym okresie pojawił się problem lokalu dla Archiwum Akt Dawnych
w Wilnie. W fatalnym stanie był dach jednego z budynków archiwalnych
— kościoła pofranciszkańskiego. Podjęto więc prace, których celem była poprawa
jego stanu. Lepszego zabezpieczenia doczekały się w tym czasie Archiwum
Deputacji Szlacheckiej i Archiwum Kuratora Wileńskiego Okręgu Naukowego.
W tym czasie wykupiono też od handlarzy makulaturą akta konsystorzy prawosławnego
i unickiego.
Akta AAD były udostępniane. Korzystali z nich m.in. profesorowie Stanisław
Kościałkowski i Ludwik Abramowicz, zatrudnieni w Wydziale Prasowym
ZCZW. Udostępniono je także Wacławowi Schmidtowi z Wydziału Statystycznego
ZCZW. Na podstawie jego kwerend powstała publikacja pt. Geneza
prywatnej rosyjskiej własności ziemskiej w b.guberni wileńskiej, grodzieńskiej
i mińskiej (1793–1875), wydana przez Główny Urząd Statystyczny, zaopatrzo-
23
LCVA, f. 286, APWil., Ap. 1, sygn. 44, „Trzy okresy”, k. 298.
24
Ibidem.
25
Ibidem, k. 298, nr „Dziennika Urzędowego ZCZW” to 17 690/2.
26
LCVA, f. 286, APWil., Ap. 1, sygn. 5, „Odpowiedź na kwestionariusz”, 1926, k. 57 r. i v.
27
Ibidem, „Trzy okresy”, k. 298.