ARCHEION

420 JANUSZ GRABOWSKI
racji Mazowsza został sekretarzem królewskim Zygmunta I (1527). Awansował
również na najwyższy urząd w kapitule kolegiackiej św. Jana w Warszawie, zostając
przed 7 lutego 1528 r. dziekanem. Jako uczony mazowiecki i doświadczony
kancelista położył duże zasługi w dziedzinie prawodawstwa mazowieckiego.
W grudniu 1528 r. zebrał się po raz ostatni sejm mazowiecki 102 . W następnym roku
(na mocy przywileju piotrkowskiego z 27 grudnia) sejm mazowiecki przestał być
władzą ustawodawczą i najwyższym organem sądowym na Mazowszu 103 . Ostatecznie
problem odrębności prawa mazowieckiego starano się załatwić w XVI w.
przez opracowanie w latach 1531–1540 (przez specjalnie powołaną komisję)
Zwodu praw mazowieckich zwanego od nazwiska pierwszego przewodniczącego
jej składu Zwodem Prażmowskiego. W 1531 r. powierzono Popielskiemu prace redakcyjne
przy kodyfikacji mazowieckiego prawa sądowego. Zredagowany przez
Popielskiego zbiór ustaw (zw. Zwód Prażmowskiego), uzyskał 29 stycznia 1532 r.
sankcję sejmu koronnego i króla Zygmunta I 104 , natomiast w wersji ostatecznej,
opatrzonej sankcją królewską — zwodem Goryńskiego, który ogłoszono drukiem
w 1541 r. 105 Ten zasłużony uczony, wybitny kancelista i sekretarz królewski zmarł
w 1546 r. (przed 9 lutego) i został pochowany w Warszawie w kościele Bernardynów,
gdzie znajdowało się jego epitafium 106 .
Oprócz szefów kancelarii do elity umysłowej należy zaliczyć również sekretarzy
książęcych z przełomu XV i XVI w. Byli to m.in.: Stanisław ze Strzelec,
Tomasz Sokołowski, Paweł Popielski, Jan Bieliński i Andrzej Noskowski.
Stanisław ze Strzelec, zwany doktor Strzelcza lub Strzelica, był z pochodzenia
plebejuszem 107 . Był on synem Jana ze Strzelec w pow. gostynińskim. Karie-
102
B. Sobol, Sejm i sejmiki, s. 161–162.
103
O. Balzer, Sejm mazowiecki pod rządem koronnym 1526–1540. Księga pamiątkowa Uniwersytetu
Lwowskiego w 500-ną rocznicę Uniwersytetu Jagiellońskiego, Lwów 1900, s. 21–22; B. Sobol,
Sejm i sejmiki, s. 74–75.
104
A. Sołtan, Popielski Wojciech, s. 587.
105
Na temat opracowania zwodu prawa mazowieckiego w latach 1531–1541 zob. m.in.: A. Winiarz,
O zwodzie zwyczajów prawnych mazowieckich układu Wawrzyńca z Prażmowa, RAU whf,
seria 2, t. 7 (32), Kraków 1895, s. 91–169; O. Balzer, W prawie statutu mazowieckiego pierwszego
z 1532 r., RAU whf, seria 2, t. 15 (40), Kraków 1901, s. 174–267; B. Sobol, O podstawie prawnej
stosowania statutów i zwyczajów sądowych na Mazowszu w latach 1532–1540, Cz. P-H, t. 9,
1957, z. 1, s. 54–74; S. Russocki, Z dziejów prac przygotowawczych do ostatecznej redakcji prawa
mazowieckiego z 1540 r., Cz. P-H, t. 9, 1957, z. 1, s. 40–28; K. Brześkiewicz, „Mazowsze pod rządem
koronnym w latach 1526–1577. Studium prawno-historyczne”, Warszawa 1985 (mps pracy doktorskiej
na Wydziale Prawa i Administracji UW); idem, Ekscepta mazowieckie: geneza i zakres przedmiotowy,
„Zeszyty naukowe Uniwersytetu Warszawskiego. Filia w Białymstoku” 1988, z. 61, s. 7–55;
A.Moniuszko, Funkcjonowanie reliktów dawnego prawa ziemskiego mazowieckiego na przełomie XVI
i XVIII stulecia — zarys problematyki [w:] Mazowsze na pograniczu kultur w średniowieczu i nowożytności,
red. M. Dygo, Pułtusk 2007, s. 126; S. Russocki, K. Pacuski, Ustrój polityczny i prawo, s. 437.
106
A. Sołtan, Popielski Wojciech, s. 588.
107
Na jego temat: A.J. Sołtan i A. Sołtan, Stanisław ze Strzelec (zm. 1532), PSB, t. 42, Warszawa
2003–2004, s. 85–87; A. Salina, Polityka książąt, s. 357.