ARCHEION

354 OLGA OSEREDCZUK
akta do końca XIX w. Pod koniec XIX w. utworzone zostało archiwum uniwersyteckie
jako odrębna jednostka. Fakt ten wynikał z potrzeby stworzenia odpowiednich
warunków przechowywania dokumentacji archiwalnej zgromadzonej
przez dłuższy okres.
Ogólnie rzecz biorąc, koniec XIX w. jest okresem zmian w podejściu do rozumienia
roli archiwów oraz zasad ich funkcjonowania. Jest to czas, w którym
powstaje wiele prac z archiwistyki podejmujących po raz pierwszy próbę omówienia
podstawowych, teoretycznych zasad archiwalnych oraz ich funkcjonowania
w praktyce. Takich prac było jednak niewiele i miały one przeważnie charakter
ogólny, wstępny. Metodyczne i teoretyczne badania, które podejmowali
archiwiści polscy, były oparte na ustaleniach autorów zagranicznych, głównie
francuskich i niemieckich. Jedną z najbardziej znanych publikacji była praca
Franza Löhera, wydana w Paderborn w 1890 r. 2 Cieszyła się ona szczególną
popularnością, była wykorzystywana nie tylko jako podręcznik dla studentów,
lecz także jako książka podręczna przez archiwistów. Nie straciła na swej aktualności
również w dwudziestoleciu międzywojennym. Jednakże mimo znacznej
objętości nie uwzględniała wszystkich zasad kierujących działalnością instytucji
archiwalnej, w tym kwestii gromadzenia materiałów archiwalnych. Rzecz polegała
na tym, że jej autor uważał, że pojęcie „materiały archiwalne” obejmuje
wszystkie akta, które za takie zostały uznane. Nie przewidywał przeprowadzania
ich selekcji. Tymczasem dla naukowców ważne były zasady opracowania,
zabezpieczenia oraz udostępniania materiałów archiwalnych.
Brak teoretycznych zasad brakowania akt skutkował w praktyce tym, że za
brakowanie odpowiadał pracownik kancelarii, wydzielając akta, na które nie
było bieżącego zapotrzebowania, oraz te, które w opinii pracowników kancelarii
nie stanowiły wartości. Były one następnie niszczone. Dla pracowników kancelarii
podstawowym kryterium wartości dokumentacji był fakt dalszego wykorzystania
jej w pracy biurowej. W konsekwencji pozostawiano zaledwie część
akt w celu ich dalszego przechowywania. Realizowane w ten sposób brakowanie
skutkowało brakiem konieczności dalszego opracowywania akt.
Sytuacja częściowo zmieniła się wraz z rozwojem aparatu biurokratycznego,
który w trakcie swojej działalności tworzył ogromną masę dokumentacji. Zmieniło
się podejście do wartościowania akt, które stają się nośnikami informacji
i mogą być wykorzystane do celów naukowych. Równolegle powstała potrzeba
opracowania zasad dotyczących gromadzenia materiałów archiwalnych wynikająca
z konieczności rozwiązania problemu olbrzymiego zasobu archiwalnego
pozostałego po zlikwidowanych i zreorganizowanych po ogłoszeniu przez Polskę
niepodległości w 1918 r. urzędach. Duże znaczenie miało utworzenie kilku
instytucji archiwalnych, które zajęły się przygotowaniem aktów normatywnych
2
Archivlehre grundzüge der Geschichte, Aufgaben und Einrichtung unserer Archive von Franz
v. Löher, Druck und Verlag von Ferdinand Schöningh, Paderborn 1890, s. 234.