ARCHEION

PRZEGLĄD CZASOPISM
643
na zdecentralizowany charakter regulacji prawnych w zakresie udostępniania
materiałów archiwalnych w Niemczech tylko z wielką ostrożnością — zdaniem
Wieganda — można mówić o okresie dwudziestolecia wojennego w niemieckich
archiwach jako o czasie gruntownego uwolnienia materiałów archiwalnych
do udostępniania, czy nawet „powszechnego otwarcia” archiwów. Autor,
mając świadomość, że jego tekst nie wyczerpuje zagadnienia, postawił na koniec
parę postulatów badawczych, m.in. zbadanie tematyki badań podejmowanych
w przeszłości przez użytkowników materiałów archiwalnych, uprzywilejowanie
bądź wykluczenie określonych grup użytkowników materiałów archiwalnych
czy określenie wpływu czynników społecznych, politycznych, kulturalnych
i naukowych na otwarcie archiwów.
W drugim tekście z zakresu teorii i praktyki archiwalnej dr Klaus Neitmann,
dyrektor Brandenburskiego Głównego Archiwum Krajowego w Poczdamie
(Brandenburgisches Landeshauptarchiv Potsdam), zajmuje się nieznanym projektem
instrukcji w sprawie wprowadzenia w pruskich archiwach państwowych
szczebla prowincjonalnego jako obowiązującej przy opracowaniu materiałów
archiwalnych zasady proweniencji, który w 1884 r. opracował archiwista Max
Lehmann (Ein unbekannter Entwurf Max Lehmanns von 1884 zur Einführung
des Provenienzprinzips in den preußischen Staatsarchiven, s. 59–108). Lektura
tekstu Neitmanna warta jest polecenia zwłaszcza archiwistom z archiwów posiadających
zasób pruski. Historyk Max Lehmann (1845–1929), w latach 1875–
1891 zatrudniony jako archiwista w Pruskim Tajnym Archiwum Państwowym
w Berlinie, przeszedł do historii jako autor memoriału, datowanego na 1881 r.,
o sposobie porządkowania archiwaliów, w którym zaproponował stosowanie
wyłącznie zasady proweniencji przy porządkowaniu materiałów archiwalnych
i budowaniu tzw. tektoniki zasobu. Dzięki memoriałowi Lehmanna zasada ta została
wprowadzona w Pruskim Tajnym Archiwum Państwowym w Berlinie w lipcu
1881 r., na podstawie zarządzenia wewnętrznego jego dyrektora, jako obowiązująca
przy pracach porządkowych i tworzeniu tektoniki zasobu. Zarządzenie to
było punktem zwrotnym w historii wprowadzania zasady proweniencji do praktyki
archiwów pruskich. W 1884 r. Lehmann opracował projekt instrukcji, która
zasadę proweniencji wprowadzić miała do praktyki pruskich archiwów państwowych
w prowincjach w sposób obligatoryjny. Dokument ten opublikowany
jest w całości na końcu artykułu (s. 102–108). Z nieznanych powodów nie stał
się on jednak obowiązujący. Dopiero w 1896 r. stosowanie zasady proweniencji
zostało zasugerowane (sic!) archiwom prowincjonalnym poprzez przekazanie
im do wiadomości i ewentualnego stosowania wspomnianego wyżej zarządzenia
dyrektora Pruskiego Tajnego Archiwum Państwowego w Berlinie z 1881 r.
W swym tekście Neitmann szczegółowo analizuje projekt Lehmanna z 1884 r.
oraz dokonuje jego oceny na tle ówczesnej praktyki archiwalnej w celu ukazania
rewolucyjnego charakteru przemyśleń jego autora (s. 82–94). Lehmann nie sformułował
zasady proweniencji, gdyż jej stosowanie w archiwach pruskich zaczę-