ARCHEION

ARCHIWUM PAŃSTWOWE W WILNIE (1922–1939)
323
kwerendy w archiwach rodzinnych i rodowych — Mienickich, Łopacińskich
z Sarii, Wołodkowiczów ze Smolańców, Radziwiłłów w Nieświeżu. R. Mienicki
sięgał także do zasobu warszawskiego Archiwum Głównego Akt Dawnych,
do Działu Rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej, Muzeum XX Czartoryskich,
Zbioru Rękopisów PAU, Biblioteki Krasińskich. W 1939 r., jak szacował,
potrzebował jeszcze ok. sześciu lat, by dokończyć tę monumentalną
pracę 220 . Planował także wykorzystanie rosyjskich map sztabowych z XIX w.
Wojna przerwała tworzenie tego dzieła. Materiały uległy zniszczeniu w czasie
pożaru w lipcu 1944 r. 221 R. Mienicki był autorem dwóch publikacji poświęconych
dziejom Wielkiego Księstwa Litewskiego, dotyczącym historiografii
i archiwaliów 222 . W 1938 r. mianowany został profesorem tytularnym
Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie 223 . Za
jego najpoważniejsze osiągnięcie archiwalne uznać należy uporządkowanie
Archiwum Murawiewskiego. R. Mienicki był także autorem wielu publikacji
prezentujących zasób archiwum. Do tej grupy należy zaliczyć jego dzieło Zeznania
i zobowiązania uczestników powstania R.1830/31 na Litwie w świetle
akt śledczych 224 . Jego podstawę źródłową stanowiły akta Wileńskiej Komisji
Śledczej (1831–1834). Został w nim opisany proces powrotu uczestników
powstania listopadowego do domów na Litwie. Umożliwił go ukaz Mikołaja
I z 4 czerwca 1831 r. (st. stylu) „O najmiłościwszej amnestii dla obywateli
guberni powróconych do Polski, którzy dobrowolnie się stawią z wyrażeniem
skruchy” 225 . Warunkiem otrzymania amnestii był dobrowolny powrót, stawienie
się przed władzami administracyjnymi oraz podpisanie „zobowiązania
o niezachwianej wierności” 226 . Jak oceniał R. Mienicki, powroty i składanie
„gotowych, sformułowanych wg pewnego szablonu zeznań i oświadczeń” były
zjawiskiem masowym, zachowaniem standardowym. Tego typu oświadczenia
były składane przez przedstawicieli wszystkich grup społecznych, od ziemian
po włościan. Wykazy zgłaszających się, sporządzane przez kancelarie urzędów,
zawierały setki nazwisk 227 . Kolejnym zjawiskiem widocznym w aktach
było masowe usprawiedliwianie się z przystąpienia do powstania z powodu
220
W 1935 r. opublikował Ziemia nowogródzka w dobie porozbiorowej (1793–1915), Wilno
1935.
221
R. Mienicki, Pamiętnik, k. 2 r–2 v.
222
R. Mienicki, Przegląd badań nad dziejami Litwy 1569–1696, Lwów 1935; idem, Archiwa
Wielkiego Księstwa Litewskiego, Lwów 1935, obie te publikacje miały związek ze Zjazdem
Historyków Polskich we Lwowie.
223
LCVA, f. 286, APWil., Ap. 1, sygn. 964, Akta osobowe R. Mienickiego.
224
R. Mienicki, Zeznania i zobowiązania uczestników powstania r. 1830/31 na Litwie w świetle
akt śledczych, Wilno 1938.
225
Ibidem, s. 3.
226
Ibidem, s. 4.
227
Ibidem, s. 5.