ARCHEION

180 LESZEK PUDŁOWSKI
zarządzania narastającą dokumentacją. Wprost przeciwnie, mówiono, że skoro
dokumentacja narastała jak żywy organizm, to jeżeli funkcja organizacji się
zmieniała, to wraz z nią zmieniało się archiwum/zespół. Zatem i reguły rządzące
układem, kompozycją, rozmieszczeniem i tworzeniem takiego zespołu nie mogły
być z góry określone przez archiwistę. Dopiero w archiwum mógł on szczegółowo
studiować organizm i poznawać zasady, jakie ukształtowały ów archiwalny
twór. Zdaniem autorów podręcznika, każdy zespół archiwalny miał „swą własną
osobowość, własną indywidualność, z którą archiwista musiał się zapoznać, zanim
przystąpił do jego opracowania” 10 . Dlatego unikali oni podawania jakichkolwiek
gotowych zasad porządkowania i grupowania archiwaliów i uważali, że jakiś „systematyk”,
a tym bardziej historyk, nie posiadał — ich zdaniem — kompetencji do
właściwego opracowania zespołu. Zadania takiego mogła podjąć się wyłącznie
osoba, która gruntownie przestudiowała strukturę organizacji. Z definicji, archiwista
nie mógł przewidzieć przyszłego wzrostu organizmu i nie mógł wpływać
na jego kształt, zatem jedyne, co mu pozostawało, to — używając poetyki autorów
podręcznika — czekać na zgon organizmu i potem, po gruntownych studiach,
przygotować uporządkowany, usystematyzowany preparat dla przyszłych
badaczy. Zauważmy zatem, że ipso facto holenderscy autorzy zakładali bardzo
bierną rolę archiwisty w „życiu doczesnym” narastających akt. Administrowanie
dokumentacją bieżącą miało być wyłączną domeną urzędników tworzących akta
w instytucji macierzystej.
W podobnym, biologicznym duchu wypowiadał się, piszący niemal ćwierć
wieku później, twórca podstaw brytyjskiej archiwistyki — Sir Hilary Jenkinson
(1882–1961). Twierdził on, że archiwalia nie są zbierane (collected) i życzyłby
sobie, by określenie „zbiór” (collection) było wykluczone ze słownictwa archiwisty.
Dokumentacja narasta i osiąga swój ostateczny układ wskutek naturalnego
przyrostu akt, „można powiedzieć, że rośnie niemal jak organizm, jak drzewo
czy zwierzę” 11 . Także dla Kazimierza Konarskiego, słowiańskiego pioniera archiwistyki
naukowej, „akta wymierają i z registratury dostają się do archiwum” 12 .
Zaś proces aktotwórczy opisuje on w sposób bardzo dynamiczny i barwny: „Akta
powstałe w związku z jedną sprawą wtargną do wszystkich wydziałów urzędu,
skrzyżują się wielokrotnie, zrosną i poprzerastają wzajemnie. [...] oczywiście
niepodobna nie zauważyć, że z tych krzyżujących się we wszystkich kierunkach
nici tworzy się zamknięta, zwarta, organiczna całość” 13 . Biologiczne analogie
idą jeszcze dalej, gdyż „registratura jest nie tylko echem i pamięcią, ale
10
S. Muller, J.A. Feith, R. Fruin, op.cit., s. 19.
11
H. Jenkinson, The English Archivist: A New Profession [w:] Selected Writings of Sir Hilary
Jenkinson, ed. R.H. Ellis, P. Walne, Gloucester 1980, s. 238; pierwodruk opublikowano w l947 r.
Arthur H. Leavitt tłumacząc podręcznik holenderskich autorów (zob. wyżej) najwyraźniej zapomniał
o życzeniu Sir Hilarego i jego opinii o archiwalnych kolekcjach (zob.: przyp. 6).
12
K. Konarski, Nowożytna archiwistyka polska i jej zadania, Warszawa 1929, s. 3.
13
Op.cit., s. 9.