ARCHEION

RAPORT NA TEMAT STANU NIEPAŃSTWOWEGO ZASOBU ARCHIWALNEGO…
227
oraz prywatnych (uczelni, instytutów naukowych, banków, instytucji ubezpieczeniowych,
a także przedsiębiorstw i korporacji gospodarczych).
Ponadto na podstawie przepisu art. 4 ust. 1 ustawy archiwalnej zwierzchni
nadzór nad narodowym zasobem archiwalnym, czyli również niepaństwowym
zasobem archiwalnym, sprawuje minister właściwy ds. kultury i ochrony dziedzictwa
narodowego za pośrednictwem Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych,
który jest centralnym organem administracji rządowej w sprawach
państwowego zasobu archiwalnego. Celem owego nadzoru archiwalnego jest zapewnienie
przestrzegania przez wszystkich właścicieli i posiadaczy materiałów
archiwalnych nałożonych na nich obowiązków wobec materiałów tworzących
narodowy zasób archiwalny. Zgodnie z ustawą archiwalną do zakresu działania
Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych należy w szczególności „nadzór
nad gromadzeniem, brakowaniem, ewidencją, przechowywaniem, opracowywaniem,
udostępnianiem i zabezpieczaniem materiałów archiwalnych w obszarze
— jak można sądzić — całego narodowego zasobu archiwalnego” 2 .
Niepaństwowe jednostki organizacyjne, które wytwarzają i przechowują
materiały archiwalne (akta kategorii „A”), mają względem tych materiałów
określone obowiązki. Mianowicie, zgodnie z przepisem art. 12 ustawy archiwalnej,
partie polityczne, organizacje polityczne, spółdzielcze i inne organizacje
społeczne oraz inne niepaństwowe jednostki organizacyjne, a także Kościoły
i związki wyznaniowe są obowiązane zapewnić należyte warunki ich przechowywania,
chronić je przed uszkodzeniem, zniszczeniem bądź utratą oraz zapewnić
konieczną konserwację tych materiałów. Organy niepaństwowych jednostek
organizacyjnych, w myśl przepisu art. 45 ustawy archiwalnej, obowiązane są do
ewidencjonowania, przechowywania i zabezpieczenia materiałów archiwalnych
wchodzących w skład niepaństwowego zasobu archiwalnego oraz określają zasady
i tryb udostępniania tych materiałów archiwalnych.
Zgodnie z art. 13 ustawy archiwalnej sprawy związane — ogólnie rzecz
ujmując — z postępowaniem z dokumentacją, o których mowa w art. 5 ust. 1,
art. 6 ust. 1 oraz w art. 12 ustawy archiwalnej, w odniesieniu do partii politycznych,
organizacji politycznych, spółdzielczych i innych organizacji społecznych
oraz innych niepaństwowych jednostek organizacyjnych, a także
Kościołów i związków wyznaniowych, regulują we własnym zakresie partie
polityczne, organizacje polityczne, spółdzielcze i inne organizacje społecz-
2
Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych i podległe mu archiwa państwowe, przez które
działa, mogą w każdym czasie sprawdzać prawidłowość postępowania z materiałami archiwalnymi,
również w niepaństwowych jednostkach organizacyjnych, zwłaszcza tych, których materiały tworzą
ewidencjonowany niepaństwowy zasób archiwalny; sprawdzenie to nie może jednak przyjmować
formy kontroli archiwalnej; właściwą tutaj formą sprawdzenia prawidłowości postępowania z aktami
kategorii „A” jest np. ekspertyza archiwalna połączona ze sporządzeniem notatki służbowej z jej
przeprowadzenia; zob.: Z. Pustuła, Podstawy prawne postępowania z dokumentacją [w:] Kancelaria
i archiwum zakładowe, Warszawa 2009, s. 22.