ARCHEION

OMÓWIENIA I RECENZJE
603
czenie szkód powstałych na skutek niefachowych lub niefrasobliwych działań
pracowników i użytkowników należy do najtańszych — choć może nie najłatwiejszych
— zadań.
W podsumowaniu autorka stwierdza, iż lektura rekomendacji i zaleceń dostarcza
nam nieocenionej wiedzy na temat technik i metod zabezpieczania materiałów
archiwalnych, lecz to, jak je zastosujemy, zależy od znajomości zagrożeń,
zgromadzonego zasobu oraz przygotowania pracowników.
Czytelnika zainteresuje niewątpliwie artykuł ks. prof. Józefa Mareckiego
z Krakowa. Przedstawił on Organizację i normy regulujące postępowanie ze zbiorami
historycznymi w archiwach i bibliotekach kościelnych. Autor przypomina, że
zarówno archiwa, jak i biblioteki kościelne na ziemiach polskich poniosły znaczne
straty w przeszłości. Regularnie były grabione podczas wojen, powstań, wielokrotnie
penetrowane przez zaborców i wojska, które najeżdżały ziemie polskie.
Dlatego znaczące zbiory archiwalne i biblioteczne znajdują się obecnie poza granicami
Polski. Innym wrogiem zasobów archiwalnych i bibliotecznych były pożary,
powodzie i różne kataklizmy. Do poważnej degradacji zbiorów przyczyniły
się niewątpliwie: brak odpowiedniego zabezpieczenia czytelni i magazynów, kradzieże,
nieświadome niszczenie, a także upływający czas i nierozważni czytelnicy.
Rzecz jasna archiwalia i księgozbiory biblioteczne z powodu częstego korzystania
— a tak było m.in. z mszałami, brewiarzami, psałterzami czy graduałami oraz
podręcznikami teologicznymi i zbiorami kazań — ulegały destrukcji. I oto J. Marecki
podaje informację wręcz szokującą, iż w wielu opactwach i klasztorach „zaczytane”
księgi często likwidowano. Nienadające się już do używania księgi palono,
by słowa z imieniem Bożym — jak to określano — „nie walały się”. Księgom
poświęconym „świętej teologii” należał się szacunek ze względu na treść, która
w nich była zawarta. Dlatego też albo księgi te pieczołowicie przechowywano,
albo też w swoisty sposób neutralizowano. To zaiste wyjątkowy pogląd na sposób
postępowania ze zniszczonymi aktami lub księgami. Da się go zrozumieć chyba
tylko wówczas, gdy wgłębi się w ustalenia teologii moralnej. Bo jakże inaczej
skomentować unicestwienie cennych rękopisów czy inkunabułów, tylko dlatego,
że wskutek częstego użytkowania i być może niewłaściwego przechowywania pogorszył
się znacznie ich stan fizyczny? To niewiarygodne dla dzisiejszych konserwatorów
i opiekunów zbiorów, a jednak fakty takie miały w przeszłości miejsce
i były zgodne z ówczesną logiką sakralną.
J. Marecki uważa więc, iż sprawa ochrony zbiorów bibliotecznych i archiwalnych
powinna należeć do ważnej problematyki działalności zwierzchników
kościołów i związków wyznaniowych. Sprawę opieki nad archiwaliami i księgozbiorami
regulują wewnętrzne przepisy kościelne, głównie zaś Kodeks Prawa
Kanonicznego. Ponadto przy Stolicy Apostolskiej działa Papieska Komisja
ds. Kościelnych Dóbr Kultury, powołana do życia w 1988 r. jako Papieska Komisja
ds. Zachowania Dziedzictwa Artystycznego i Historycznego Kościoła.
Komisja roztacza merytoryczną opiekę nad wszelkimi zabytkami, stymuluje