ARCHEION

428 JANUSZ GRABOWSKI
Do końca życia był doradcą i współpracownikiem książąt mazowieckich. Ten
wybitny uczony zmarł w 1475 r. Jego bratankiem był doktor dekretów i magister
teologii oraz kanonik płocki, gnieźnieński i krakowski Arnolf z Mirzyńca, czterokrotnie
wybierany rektorem Uniwersytetu Krakowskiego 169 .
Do wykształconych osób zatrudnionych na dworze należy zaliczyć nauczycieli
synów książąt mazowieckich, których określały źródła mianem pedagogus
bądź nutritor. Najstarsze informacje na ich temat pochodzą z pierwszej połowy
XIII w. W dokumencie z datą 10 sierpnia 1218 r. wymieniono nauczycieli synów
księcia Konrada I Kazimierzowica: Krzywosąda i Bożywoja. Pierwszy był
pedagogiem Bolesława I, drugi — Siemowita I 170 . Ci sami pedagodzy (synów
książęcych) występują na dwóch dokumentach z 15 czerwca 1220 r. 171 Pedagogiem
synów Konrada I był również scholastyk płocki Jan Czapla, zamordowany
z rozkazu władzy książęcej 172 . Kolejnym pedagogiem zatrudnionym na
dworze książęcym był Boguchwał. Spotykamy go na dyplomie Bolesława II
z 7 kwietnia 1297 r., w którym książę poświadczał zamianę wsi i obdarzał dobra
Mysłkowo immunitetem 173 . Boguchwał wystąpił na końcu listy świadków, jako
pedagog 174 . Zdaniem Oswalda Balzera Boguchwał był pedagogiem małoletniego
Wacława, syna Bolesława II z drugiego małżeństwa, z Kunegundą Przemyślidówną
175 . Natomiast Stosław Łaguna zakładał, że Boguchwał był pedagogiem
starszych synów Bolesława II, Siemowita lub Trojdena, gdyż „dla czteroletniego
Więcka stosowniejsza byłaby jeszcze niańka” 176 . Sądzę podobnie, jak Kazimierz
Jasiński 177 , że rację ma Balzer, gdyż synowie Bolesława II, Siemowit i Trojden
(urodzeni ze związku Bolesława II z Gaudemundą Zofią), byli znacznie starsi od
Wacława i nie potrzebowali już pedagoga.
Wykształceni byli nauczyciele synów księcia Bolesława IV (Mikołaj z Załęża
i Piotr Chodkowski) oraz Konrada III (Stanisław ze Strzelec). Piotr Chodkowski
i Stanisław ze Strzelec zostali już omówieni, dlatego w tym miejscu przedstawię
sylwetkę Mikołaja z Załęża. Był on synem Jakuba h. Prus z Załęża, w ziemi ró-
169
S.K. Kuczyński, Rozwój kultury na Mazowszu (połowa XIII–początek XVI w.) [w:] Dzieje
Mazowsza, t. 1, s. 503.
170
Zbiór ogólny przywilejów i spominków mazowieckich. Codex diplomaticus et commemorationum
Masoviae generalis (cyt. dalej: CDCMG), t. 1, wyd. J.K. Kochanowski, Warszawa 1919, nr 200:
Crijuosudo pedagogo ducis Bolezlaj, Bosejone altero pedagogo ducji Zemoujtj; na temat autentyczności
tego dyplomu (która w literaturze była podważana) zob.: K. Jasiński, Rodowód Piastów małopolskich
i kujawskich, Poznań–Wrocław 2001, s. 66.
171
CDCMG, nr 205: Criuosud pedagogus Bolezlai, Borei nutritor Samouiti; nr 206: Criozand
nutritor Bolezlaui, Boley nutritor Zemouiti.
172
Na jego temat: Z. Kozłowska-Budkowa, Jan Czapla, PSB, t. 4, Kraków 1938, s. 165–166.
173
NKDMaz., cz. 2, nr 100.
174
Ibidem: testibus … pedagogo Bogufalo.
175
O. Balzer, Genealogia Piastów, Kraków 1895, s. 442.
176
S. Łaguna, Rodowód Piastów, „Kwartalnik Historyczny” 1897, t. 11, s. 778.
177
K. Jasiński, Rodowód Piastów mazowieckich, Poznań–Wrocław 1998, s. 44.