ARCHEION

538 MAREK WOJTYLAK
ny, który w 1872 r. został przemianowany na Wydział Budowlany, z jednym
Referatem XVII 13 . W 1885 r. nastąpiła reorganizacja wydziału na dwa referaty.
Referat XVII miał zajmować się sprawami drogownictwa i budowy urządzeń
technicznych na terenie guberni i w Warszawie, a w kompetencjach Referatu
XVIII pozostawały sprawy budownictwa rządowego, zakładów przemysłowych
i obiektów prywatnych. Wydział Budowlany miał etaty architekta i inżyniera
gubernialnego oraz zastępców. Kontrolowali oni z kolei pracę swych odpowiedników
powiatowych, działających przy zarządach, a ściślej przy Oddziale Ogólnym
Łowickiego Zarządu Powiatowego, mającym w swym zakresie kompetencji
także sprawy inwestycji budowlanych.
Do obowiązków budowniczego powiatowego (od 1864 r. używano już konsekwentnie
tytułu architekta) należał nadzór nad prywatną i rządową działalnością
budowlaną 14 . Budowniczy pilnował na podległym sobie terenie przestrzegania
przez inwestorów przepisów policyjno-porządkowych i budowlanych, zwłaszcza
w zakresie bezpieczeństwa przeciwpożarowego 15 . W miastach jego zadaniem
było zwracanie uwagi na dostosowanie lokalizacji zamierzonej budowli
do planu regulacyjnego oraz sprawdzenie, czy wznoszony obiekt jest zgodny
z projektem, a w szczególności, czy spełnia przepisy konstrukcyjne, posiada odpowiednią
bryłę i proporcje, zachowuje właściwą formę architektoniczną, a nawet
barwę elewacji.
Ważną sferą działalności budowniczego było również projektowanie architektoniczne.
Dotyczyło to zarówno nowych, jak przebudowy i adaptacji już istniejących
obiektów użyteczności publicznej, budynków mieszkalnych i produkcyjnych,
kościołów, dworów itp. Do każdej inwestycji był sporządzany plan sytuacyjny
obejmujący przyległy fragment miasta, plan pomiarowy oraz kosztorys,
każda z nich wymagała też zatwierdzenia przez budowniczego wojewódzkiego
(gubernialnego). Tylko niektóre obiekty o znaczeniu publicznym (ratusze, szpitale,
budynki poczt) lub większe dwory czy pałace projektowali budowniczowie
rządowi wyższej rangi lub architekci warszawscy, których plany zatwierdzała
następnie KRSW lub Rada Administracyjna 16 . Bez względu jednak na to, kto
przygotował projekt, obowiązkiem miejscowego budowniczego było czuwanie
nad realizacją danej inwestycji na jego terenie.
Tworzeniem dokumentacji projektowo-budowlanej zajmowali się także inżynierowie
powiatowi. Opracowywali oni projekty budowlane zakładów pro-
13
Zob.: D. Lewandowska, Rząd Gubernialny Warszawski [w:] Archiwum Główne Akt Dawnych.
Przewodnik, s. 505–514; „Wstęp do inwentarza archiwalnego: Rząd Gubernialny Warszawski Wydział
Budowlany Referat XVII i XVIII”, oprac. J. Gregorowicz, Warszawa 2002.
14
K. Dumała, Służba budowlano-inżynierska, s. 86.
15
Ustawa o zabezpieczeniu nieruchomości od strat z pożaru wynikających z 1844 r. wskazywała
m.in. na obowiązek budowniczego oszacowania wartości budowli dla ubezpieczenia od ognia;
zob.: „Dziennik Praw”, t. 34, nr 103.
16
K. Dumała, Służba budowlano-inżynierska, s. 86.