ARCHEION

OBRÓT MATERIAŁAMI ARCHIWALNYMI — ZAGADNIENIA WYBRANE
59
Przez wykonanie prawa pierwokupu dochodzi do skutku między zobowiązanym
a uprawnionym umowa sprzedaży tej samej treści co umowa zawarta
przez zobowiązanego z osobą trzecią (por. art. 600 § 1 k.c.). W odniesieniu do
warunkowej sprzedaży materiałów archiwalnych osobie trzeciej, realizacja prawa
pierwokupu prowadzi więc do upadku tego zobowiązania. Równocześnie
z tą samą chwilą powstaje nowe zobowiązanie — istniejące już między Skarbem
Państwa a zbywcą materiałów archiwalnych. Jak słusznie przy tym się zauważa,
ten ostatni skutek powstaje z mocy prawa, bez potrzeby składania jakichkolwiek
nowych oświadczeń woli 34 .
Dla sprzedaży materiałów archiwalnych istotne znaczenie ma regulacja zawarta
w przepisie art. 600 § 2 k.c. Materiały te są często cennym i wartościowym
źródłem informacji, dlatego osoby trzecie są nimi zainteresowane. Dla potencjalnego
sprzedawcy może pojawić się pokusa wykorzystania tego zainteresowania
i zobowiązania kontrahenta do różnych, często uciążliwych dla niego,
dodatkowych świadczeń, których spełnienie — oprócz zapłaty ceny — stanowiłoby
warunek nabycia własności materiału. Zasadą jest, że samo zastrzeżenie
tego typu świadczeń w umowie z osobą trzecią powoduje, że w razie wykonania
prawa pierwokupu muszą one zostać spełnione przez osobę, która z tego prawa
korzysta. Jeśli nie mogłaby ona ich spełnić, może swoje prawo wykonać,
uiszczając wartość tych świadczeń 35 . Wyjątki od tej zasady są nieliczne. Wśród
nich znajduje się jednak jeden bardzo ważny dla prowadzonych rozważań. Jeżeli
bowiem prawo pierwokupu przysługuje Skarbowi Państwa lub jednostce samorządu
terytorialnego z mocy ustawy, takie świadczenie dodatkowe uważa się za
niezastrzeżone (art. 600 § 2 zd. 2 k.c.). Oznacza to, że Skarb Państwa, wykonując
prawo pierwokupu, nabędzie własność archiwaliów bez potrzeby uiszczenia
dodatkowych świadczeń. Będzie on zatem zobowiązany tylko do uiszczenia
ceny za materiał archiwalny.
Zasadą jest ponadto, że ilekroć zgodnie z umową sprzedaży zawartą z osobą
trzecią cena ma być zapłacona w terminie późniejszym, uprawniony do pierwokupu
może z tego terminu skorzystać tylko wtedy, gdy zabezpieczy zapłatę ceny
(art. 601 k.c.). Przepis ten służy ochronie interesów sprzedawcy, przyznając mu
roszczenie o zabezpieczenie ceny. Z obowiązku zabezpieczenia zwolniony jest
jednak m.in. Skarb Państwa, ponieważ jego wypłacalność nie budzi wątpliwo-
34
Z. Gawlik, op.cit., s. 185. Stanowisko to potwierdza orzecznictwo: „Wykonanie prawa pierwokupu
powoduje bezpośrednio ten skutek, że między stronami zostaje zawarta umowa sprzedaży
o tej samej treści — oczywiście z pominięciem warunku — co wcześniejsza umowa między zobowiązanym
a osobą trzecią. Dla wystąpienia tego skutku nie jest potrzebne — poza złożeniem
oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu — dokonywanie żadnych dalszych czynności”:
postanowienie SN z 9 września 2009, sygn. V CSK 43/09, „System Informacji Prawnej LEX”,
nr 523 688.
35
Szerzej: J. Jezioro, Sprzedaż [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewko, Warszawa 2012,
s. 1010–1011.